* * *
Walt Disney. De architectuur van een wondere wereld. Het Nieuwe Instituut, Rotterdam. T/m 27 maart 2022
Iets klopt er niet aan Bambi. Deze versie van de tekenfilm uit 1948 toont onmiskenbaar het sprookjesbos maar het Disney-figuurtje zelf is nergens te zien. Trouwens, alle dieren zijn weggepoetst. Het onschuldige landschap wordt hierdoor opeens een unheimische plek, een idylle zonder ziel. Met dit werk Mastering Bambi (2011) van Persijn Broersen & Margit Lukács verlaat je de Walt Disney-expositie De architectuur van een wondere wereld in Het Nieuwe Instituut (HNI) in Rotterdam van curator Saskia van Stein. Als een laatste waarschuwing bijna: trap er niet in mensen, die verontrustende nepwereld van Disney.
Wie weg wil zwijmelen bij jeugdsentiment – en wie is er niet opgegroeid met Sneeuwwitje of Lion King – komt hier dan ook bedrogen uit. Of juist niet. Want deze tentoonstelling wil het echte Disney laten zien. Een imperium ter waarde van 170 miljard euro dat zijn tentakels tot diep in de echte wereld uitstrekt met filmmaatschappijen, tv-zenders, pretparken, producten en vastgoed.
Futuristische ideaalstad
In de jaren vijftig droomde Disney zelfs van een futuristische ideaalstad, prachtig verbeeld door de Amerikaanse tekenaar Carlos Diniz. Deze stad zou er – gelukkig – nooit komen. Maar dat Disney van grote invloed is geweest op de gebouwde realiteit blijkt uit de een twintigtal maquettes uit het indrukwekkende architectuurarchief van HNI die op zich al een bezoek waard zijn. Al is de interpretatie van de ‘disneyficatie’ van architectuur wel heel losjes – zo staat er ook een maquette van het HNI-gebouw uit 1993 bij. Daarin zal architect Jo Coenen zich vast niet herkennen.
Wel buiten kijf staat de invloed van Disney op stereotype man-vrouwrollen. Dit wereldbeeld vol keukenmeisjes en droomprinsen sluit naadloos aan bij de belevingswereld van de doelgroep, het witte middenklasse gezin. Ook zit het Disney-oeuvre vol raciale vooroordelen. ‘De obscure tien’ is een filmlijst vol racistische verwijzingen; van de dommige – zwarte – kraaien in Dumbo tot de indianenheldin Pocahontas als nobele wilde. Dat deze beelden vanwege auteursrecht niet mogen worden getoond is een gemis. Gelukkig mocht het ‘go away green’ wel worden gebruikt voor het decor van De architectuur van een wondere wereld. Deze gepatenteerde schutkleur wordt in Disneyworld gebruikt voor objecten die men eigenlijk niet mag zien, zoals een personeelsingang.
Een ijzersterke vondst is ook dat de cultuurkritiek op Disney grotendeels voor rekening komt van een tiental hedendaagse kunstenaars. Pilvi Takala liep verkleed als Sneeuwwitje door Disneyworld, waar ze vervolgens vriendelijk maar dwingend wordt verzocht om te vertrekken. De angst voor de boze buitenwereld wordt beleidsmatig in stand gehouden. In de video-installatie zegt een teleurgesteld vader dan ook tegen zijn kroost: “Kom, we lopen verder. Dit is niet de echte Sneeuwwitje.” In het universum van Walt Disney lopen echt en nep naadloos in elkaar over.
Het wereldbeeld vol keukenmeisjes en droomprinsen sluit naadloos aan bij de belevingswereld van de doelgroep, het witte middenklasse gezin.
Curator Saskia van Stein
Saskia van Stein
Curator Saskia van Stein leidt momenteel het masterprogramma The Critical Inquiry Lab aan de Design Academy Eindhoven en is directeur van de Internationale Architectuur Biënnale Rotterdam. Ze was eerder artistiek directeur van Bureau Europa, Platform voor Architectuur en Design in Maastricht en curator bij het Nederlands Architectuurinstituut. Haar praktijk kenmerkt zich door een transdisciplinaire aanpak waarbij contemporaine maatschappelijke kwesties aanleiding vormen voor vragen rond analyse, verbeelding en representatie en hoe die zich in de ontworpen omgeving manifesteren. Vanuit haar diep gewortelde interesse voor de ‘politics of curating’ en het samenstellen van tentoonstellingen verkent Van Stein de mogelijkheden van verschillende tentoonstellingsformats en methoden van kennisproductie waarbij de performativiteit van culturele productie centraal staat.
