Steeds vaker nemen architecten, ontwerpers, en kunstenaars het voortouw bij bottom-up stadsvernieuwing. De impuls daarvoor ligt opvallend in de kredietcrisis van de jaren tien. “Ontwerpers werden door leegstand en braakliggende bouwkavels gemotiveerd tot de ontwikkeling van gebied of gebouw. Er lagen kansen. Inmiddels is dat een diepgevoelde betrokkenheid bij maatschappelijke vraagstukken”, zegt Jetske van Oosten van het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie, dat diverse initiatieven ondersteunde. “Zij nemen daarbij de rol in van buurtregisseur, beleidsmaker of commerciële ontwikkelaar. De problemen die ze daarbij tackelen zijn al even divers: jeugdcriminaliteit en eenzaamheid onder ouderen tot zelfs woningnood en armoede.”
Design Digger LIVE #8 Design in de Wijken. Met sprekers:
- Maarten Tas van het Stimuleringsfonds voor de Creatieve Industrie dat tal van innovatieve manieren van opdrachtgeverschap en stadsvernieuwing voor de ontwerpsector ondersteunt.
- Esther Muñoz Grootveld, runt het project Residency for Responsible Fashion van modecoalitie Taskforce Fashion. Daarmee wordt onderzocht welke bijdrage mode kan leveren aan verbinding tussen de huidige bewoners en nieuwkomers.
- Rolf van Boxmeer van Minitopia, een idealistisch laboratorium voor duurzame woningbouw op een voormalige vuilstortplaats aan de rand van Den Bosch. Het project wordt inmiddels op zeven andere locaties uitgerold.
- Van social design bureau And the people, dat het initiatief nam in de H-Buurt van de Bijlmer om samen met de lokale community om mogelijkheden van nieuwe eigendomsstructuren te verkennen.
- Social ontwerpstudio Joes+Manon stellen met hun project ‘Huishonger’ dat een dak boven je hoofd een primaire levensbehoefte is. Het ontwerpduo onderzoekt de mogelijkheden voor tijdelijk huisvesting van dak- en thuisloze jongeren op diverse braakliggende terreinen in Amsterdam.
EU-project ‘New Bauhaus’
De mentaliteit mag dan verandert zijn, de kennis en expertise die ontwerpers inbrengen in deze specifieke stadsontwikkeling is onveranderd. “Ontwerpers denken oplossingsgericht, hebben een positieve can do-mentaliteit en zijn ondernemend. Door hun empathie en inlevingsvermogen zien ze bovendien snel het aanwezige potentieel van een plek en vooral ook van de bewoners. Zowel ontwerp als de stad gaan in de eerste plaats over mensen, dan pas over gebouwen.”
De interactieve rij stoelen, ontworpen door de Amsterdamse ontwerpstudio, nodigt mensen uit om naast elkaar te gaan zitten in openbare ruimtes.
Deze ondernemerszin betekent ook dat ontwerpers kansen herkennen. Het Amsterdamse ontwerpbureau Vouw werkt aan de realisatie van een Port of Slowtech, een bedrijfsverzamelgebouw voor diverse ontwerp- en maakbedrijfjes in de Amsterdamse haven. “Deze duurzame plek wordt door de deelnemers zelf ontworpen en ontwikkeld”, zegt Mingus Vogel van Vouw. Om het project te voorzien momentum hebben ze zich ingeschreven voor een van de vijf Europese innovatiehubs die de komende jaren worden opgericht in het project New Bauhaus van EU-voorzitter Ursula von der Leyen. “Uitgangspunt is gebruik van technologie die mensen dichter bij elkaar brengt en de biodiversiteit vergroot. Het is dus niet alleen een fysieke plek maar ook een duurzame beweging die Amsterdam verbindt met andere initiatieven in Europa.”
Grootkapitaal en buurthuis
De rol van ontwerpers in gebiedsontwikkeling is inmiddels divers. Soms is het een bottom-up initiatief, zoals het kunstplatform Framer Framed dat in Amsterdam-Noord de Werkplaats Molenwijk opende, een laagdrempelige wijklocatie waar kunst, cultuur en erfgoed voor én door buurtbewoners in. Dan weer wordt samengewerkt met het grootkapitaal; BRUTUS is een groots en meeslepend plan van kunstenaar Joep van Lieshout en architect én ontwikkelaar Nanne de Ru voor de transformatie van de Merwedehaven in Rotterdam tot een cultuurcluster met 750 woningen, horeca en werkruimtes voor kunstenaars. Of het zijn de beleidsmakers die de toegevoegde waarde van ontwerpers in stadsontwikkeling toepassen. Het Next Nature Network wordt door de gemeente Eindhoven en provincie Noord-Brabant gesteund om van het aftakelende Evoluon weer een bruisend museum voor technologie te maken, waarmee de lange traditie van Eindhoven als stad gericht op de toekomst wordt bestendigd.
Deze flexibiliteit is kenmerkend voor ontwerpers, zegt Renee Schepers, die met het ontwerperscollectief Nul Zes aan de basis stond van de ontwikkeling van het Eindhovense NRE-terrein tot een creatieve hub. “Ik begrijp zowel beleidsmakers en ontwikkelaars als bewoners. Ik laat mij niet sturen door haalbaarheidsonderzoeken maar zoek juist naar onverwachte oplossingen. Zo geef ik handen en voeten aan een top-down beleid.” Momenteel is Schepers (Man & Well-being aan de Design Academy, 2013) onafhankelijk adviseur bij de ontwikkeling van het VDMA-terrein in de binnenstad. “Als een belevingsarchitect begeef ik mij onder de bewoners en ander stakeholders en leg ongeziene behoeftes en vragen bloot.”
Voor meer context en diverse case studies, bestel HIER jouw editie van het Dutch Designers Magazine van de BNO
