Op 4 juni geeft de Raad voor Cultuur een advies aan minister Engelshoven van OCW over welke van de drie meedingende instellingen de jaarlijkse 1 miljoen euro krijgt om een Futurelab te starten. De kanshebbers worden volgens het journalistieke adagium van ‘wie wat waar’ gewikt en met plussen en minnen gewogen. Wordt het Next Nature Network, dat al meer dan tien jaar onderzoekt dit netwerk hoe de door de mens geschapen technologie steeds meer de rol van natuur in ons leven overneemt?
WIE
Next Nature Network (NNN) is in 2010 opgericht door filosoof/ontwerper Koert van Mensvoort. Dit kunstenaarsinitiatief groeide uit tot een professionele organisatie met jaarlijks 40 exposities, 50 lezingen en 20 workshops en betalende leden in 44 landen. Uitgangspunt is de versmelting van technologie, wetenschap en kunst. Immers, net als een oerwoud of een aardbeving zijn ook kunstmatige intelligentie en robots onvoorspelbare fenomenen of semi-levende wezens. En waarom zouden we het anders over een computervirus hebben. Of zoals in het aanvraagplan staat: “Aanvullend op de miljarden jaren geleden geëvolueerde biosfeer, ontvouwt zich een technosfeer. Hoe kunnen we een toekomst vinden die niet alleen bevredigend is voor de mens, maar ook voor alle andere soorten op aarde?”
Het medium waarmee NNN deze vraag onderzoekt is kunst en design. Een van de eerste projecten is de Nano Supermarkt (2010). In deze rijdende expositietruck is een speculatieve winkel ingericht met nanotechnologieproducten, zoals verf die met één druk op een knop van kleur verandert of wijn die op moleculair niveau binnen een week is gerijpt.
Het Kweekvlees Kookboek (2014) is een visionaire kookboek met 45 recepten die in de toekomst mogelijk op ons bord belanden. De bijbehorende tentoonstelling in de vorm van een restaurant en een ijskar toerde over de wereld.
Het meest recente project is de Reprodutopia Kliniek. Zoals het ernaar uitziet, kunnen we over afzienbare tijd een kind ter wereld brengen met een kunstbaarmoeder. Wat betekent het als kinderen niet langer afhankelijk zijn van de moederschoot om te kunnen groeien? Wat zegt dit over ons vrouwbeeld? En wat betekent deze nieuwe stap in het maakbaarheidsideaal van het lichaam voor de menselijke soort in zijn geheel?
WAT
Onder de noemer Hello Superorganisme wil NNN de komende vier jaar deze veranderende relatie tussen mens, natuur en technologie uitdiepen. Onder de noemer Intieme technologie wordt de steeds inniger relatie tussen mens en technologie verkend. Van smartwatches die continu onze gezondheid monitoren tot gezichtsherkenning die onze dagelijkse verplaatsingen registreren. Slimme pillen en kleding die elektriciteit opwekt. Wat betekent het als technologie ons lichaam koloniseert? Is het parasitair of kan het ook worden ingezet om onze menselijkheid te ondersteunen en vergroten?
De toenemende invloed van technologie zal niet alleen onze omgeving maar ook de mens, zijn lichaam en zelfs de mensheid veranderen. Misschien kunnen we wel meer mens zijn dankzij technologie. Ter illustratie: als robots ons werk doen, kunnen wij meer tijd besteden aan sociale familierelaties en zingeving. De vraag is alleen: hoe kunnen we technologie daarvoor inzetten? Maar ook: welke kant moeten we niet op? Oftewel, wat is de mens van morgen? Dat is het onderwerp van het onderzoeksveld Mens van Morgen.
Door de oprukkende technologie heeft de mens een vertekend van en over-geromantiseerd verlangen naar een ongerepte natuur die niet bestaat. Moeten we deze behoefte niet verplaatsen naar nieuwe ‘organismen’ waarmee we moeten samenleven, zoals robots, drones, algoritmes etc? Hoe kunnen we biologie en technologie in balans brengen, zodat uiteindelijk alles en iedereen een beter leven krijgt? Dit wordt in kaart gebracht onder noemer Next Habitat.
WAAR
NNN zet in op meerdere locaties. De voornaamste – want grootste en ook historisch meest beladen – is het Evoluon in Eindhoven. Dit voormalige Philips-paviljoen dat oogt als een vliegende schotel heeft een lange geschiedenis van futuristische programmering. NNN wil deze functie van een ontmoetingsplaats en presentatieplek voor de wondere wereld der techniek nieuw leven inblazen met exposities, lezingen en andere manifestaties. Inmiddels is al bekend dat NNN het Evoluon gaat programmeren, ongeacht of de aanvraag voor het Future Lab wordt toegekend. Daarnaast huist het NNN-kantoor op het Marineterrein, waar in 2019 werd in samenwerking met wetenschapsmuseum NEMO en food futurist Chloé Rutzerveld een expo over de toekomst van voedsel werd gemaakt. NEMO heeft al aangegeven vaker te willen samenwerken met NNN.
PLUS + + + +
De kracht van het plan van NNN is dat zowel flexibiliteit als vastigheid wordt geboden. Met het Evoluon in Eindhoven én het Marineterrein wordt op twee borden geschaakt. Voor die laatste locatie is NNN ook nog in de running voor een Amsterdamse subsidie waarmee een vaste expositieruimte kan worden gestart. Tegelijkertijd is de organisatie flexibel en kan ook op andere plekken evenementen of presentaties worden gehouden. Zo werd in 2017 in designmuseum Cube in Kerkrade een manifestatie gehouden over kweekvlees. In 2019 werd een Next Nature expo gepresenteerd in Shenzen, het Silicon Valley van China. En hadden we al gezegd dat het antropoceen een dominante rol speelt in zo’n beetje alle toekomstscenario’s, van klimaat tot voedselproductie?
MIN –
De focus op ‘nieuwe natuur’ zou als een beperking kunnen fungeren. Bovendien is de blik van NNN wel heel ferm op de toekomst gericht. Wellicht dat niet alle relevante maatschappelijke thema’s zich in dit keurslijf laten passen, denk bijvoorbeeld aan eenzaamheid of armoede.
KORTOM…
NNN is een gedoodverfde kandidaat. Er ligt immers al een gedegen organisatie met een landelijke bereik en een internationale uitstraling. Deze kennis en ideeën vinden nu al wereldwijd aftrek in de vorm van lezingen, exposities, boeken, educatieve games en smartphone en andere manifestaties – dat ze de capaciteit hebben staat dus vast. Bovendien is al bekend dat NNN de komende jaren het Evoluon gaat programmeren. Hiermee wordt een belangrijke rivaal – het nog op te richten platform Complex dat ook meedingt naar de 1 miljoen prijzengeld – de pas afgesneden. De thematiek van NNN is bovendien urgent en absoluut toekomstbestendig. Technologie is zo ontembaar en alomtegenwoordig dat het inderdaad onze nieuwe natuur kan worden. Maar gaat de Raad voor Cultuur mee in dit futuristische natuur-determinisme?
Het Evoluon zou een geschikte locatie kunnen zijn voor een designmuseum of futurelab, maar de eigenaar het gebouw wil het slechts 120 dagen per jaar ter beschikking stellen aan de Evoluon Foundation. Deze stichting heeft de taak het publieksprogramma te organiseren voor het Evoluon en zij is de opdrachtgeefster van Next Nature Netwerk.
De publieke functie van het rijksmonument lijkt zo beperkt te worden tot de weekends en een paar weken in de zomer als er toch geen commerciële activiteiten plaats vinden. Dat is een te magere basis om in aanmerking te komen voor een subsidie in het kader van de Basisinfrastructuur, de regeling van de rijkssubsidies aan culturele instellingen.
Misschien wel hierom zet Next Nature Netwerk in op twee locaties voor het designmuseum, een in Eindhoven en een in Amsterdam. Maar deze oplossing kan leiden tot een instelling zonder duidelijke identiteit. Nog afgezien van alle organisatorische problemen.
Marc Vlemmings
Nijmegen, 28 mei 2020
Dank Marc, Je analyse klopt ten dele. Inderdaad heeft de eigenaar zich verplicht om het Evoluon 120 dagen per jaar ‘om niet’ (lees: gratis) beschikbaar te stellen voor culturele programmering. Dat is op zich al heel bijzonder, want vergis je niet: het Rijksmuseum moet ook gewoon huur betalen voor het gebouw. Als het exploitatiemodel (lees: kaartjesverkoop, educatie, events, etc) klopt kan er meer culturele activiteit plaatsvinden. Als we dat goed uitwerken komt de ruimte 356 dagen per jaar voor publiek beschikbaar! Daarvoor heb je veel bezoekers nodig. Zoiets realiseer je niet in een namiddag, maar daar mikken we middellange termijn op en een eventuele Future Lab toekenning zal daar uiteraard bij helpen!
De reden dat Next Nature Network op meerdere locaties inzet heeft te maken met het feit dat we daadwerkelijk een nationaal relevant Future Lab willen initieren, waarbij het een kracht is als een tijdelijke tentoonstelling die het Evoluon te zien is ook in het centrum van Amsterdam getoond kan worden. Design Digger Jeroen Junte noemt dit ‘op meerdere borden schaken’. Theatergroepen werken al jaren zo. Ik ken geen enkel traditioneel museum dat rondom exposities al nomadisch denkt, maar de minister had ook niet om een traditioneel museum gevraagd. Voor ons is het logisch, maar wat wil je… we are living in the future already and I can tell you it is utterly fantastic. 🙂 Dank voor het meedenken en houd ons scherp!
De Raaf van Toezicht van de Evoluon Foundation heeft toegezegd dat uitbreiding naar 365 dagen nadrukkelijk het streven is.
Goed nieuws:
Oude futuristische tijden herleven voor het Evoluon – Eindhovens icoon wordt museum voor wetenschap en techniek
https://www.volkskrant.nl/a-b0351074