De tweede editie Toekomstdenken LIVE van DesignDigger in het Nieuwe Instituut (7 november 2024) is een zoektocht naar hoe we de toekomst als gezamenlijke opgave kunnen zien. Te gast zijn onder meer de Amerikaanse wetenschapper Julia Watson en Saskia Naafs van het Atelier Rijksbouwmeester. De co-host is futurist Tessa Cramer, lector Designing the Future aan de Fontys Hogeschool. “Wie zijn wij en waar willen wij heen – daár gaat het om.”
Innerlijke groei
Toekomstdenken is volgens futurist Tessa Cramer het “omarmen van onzekerheid”. Niemand weet hoe de toekomst zich zal ontvouwen immers. “We moeten voortdurend rekening houden met een alternatieve realiteit.” Vast staat alleen dat de toekomst messy wordt – eigenlijk net als de huidige samenleving. “Vaak wordt uitgegaan van een te positief of juist een duister toekomstscenario. Terwijl de toekomst waarschijnlijk iets daartussen wordt. Een beetje messy – sommige dingen gaan goed, sommige slecht.”
Voor Cramer zijn ontwikkelingen als migratie en zelfs technologie als kunstmatige intelligentie niet waarover het gesprek over de toekomst moet gaan. “Wat vinden we nou echt belangrijk? Waar worden we gelukkig van, of wat willen we graag veranderen? Dat soort eenvoudige vragen zijn veel belangrijker.” Het vormgeven van de toekomst moeten we dan ook niet overlaten aan politici, beleidsmakers of techneuten. Immers, de toekomst is van iedereen. “Dus moet iedereen kunnen meebeslissen. Toekomstdenken moet zich – naast diepgaande theoretische analyses – buigen over menselijke groei en, meer specifiek, onze innerlijke groei. Wie zijn wij en waar willen wij heen?”
Kijk hier het live-programma terug:
Toekomstacademie
Dit uitgangspunt wordt onderschreven door stadssocioloog Saskia Naafs, die voor College van Rijksadviseurs de Toekomstacademie heeft ontwikkeld, waarbij architecten en beleidsmaker maar ook IT-ers, kunstenaars en burgers gezamenlijk langetermijnvisies ontwikkelen voor de inrichting van Nederland. “Ontwerp is daarbij de rode draad”, aldus Naafs. “Ontwerpend denken maakt het speelveld groter in tijd en ruimte, formuleert ongemakkelijke vragen, stelt frames ter discussie, biedt oplossingen en vergezichten. Het biedt kortom perspectief om te handelen.”
Deze Toekomstacademie heeft zich inmiddels gebogen over thema’s als voedselproductie, watermanagement en natuurbeheer. De uitkomsten van het Toekomstatelier zijn geen eindstation, maar aanzet tot een brede maatschappelijke discussie over onze gezamenlijke toekomst. Zo opent in het Nieuwe Instituut deze maand een Dit heeft uiteindelijk geresulteerd in een Handleiding Toekomstdenken, waarmee iedereen zelf zinvolle toekomstverkenningen kan opstellen. Naafs: “De toekomst is te belangrijk om daar niet gezamenlijk over na te denken.”
De Handleiding Toekomstdenken kun je HIER downloaden
Voor Kylièn Bergh, die na de Open Call voor jong schrijftalent een longread schreef op DesignDigger, kiest juist voor een diepgravende filosofische uiteenzetting over “toekomstdenken als een maatschappelijke daad”. Volgens de grafisch ontwerper én designcriticus hebben ontwerpers de plicht om zich over de toekomst te buigen. “Wij hebben de capaciteiten om de toekomst te verbeelden voor een brede doelgroep.”
Lees hier de longread van Kylièn Bergh: Designcriticus Kylièn Bergh: Toekomstdenken is balanceren tussen het mogelijke en werkelijke
LO-Tek
Het meeste indruk maakt Julia Watson, de Australische landschapsarchitect die LO-Tek lanceerde, een designfilosofie die verder bouwt op inheemse kennis om op de natuur gebaseerde, duurzame technologie te creëren. LO-Tek is de titel van een boek dat Watson in 2022 lanceerde; het is de afkorting van Local Traditional Ecological Knowledge. Jarenlang reisde Watson langs traditionele volken om kennis te vergaren, zoals de Khasi-stam in Noord-India die al eeuwenlang levende bruggen ‘bouwt’ door de wortels van lokale rubberbomen te laten vergroeien. Of de Ma’dan-stam in het zuiden van Irak die duizenden jaren drijvende eilanden, stevig genoeg hele wijken te dragen. “Deze eeuwenoude kennis kan ons helpen een duurzame toekomst te bouwen.”
Met haar werk wil Watson eraan bijdragen dat deze kennis niet verloren gaat. “Door uitbuiting en andere vormen van kolonialisme staan deze volken onder druk. Bovendien zijn ze door hun kwetsbare afhankelijkheid van de natuurlijke omgeving extra kwetsbaar voor klimaatverandering.” Om de toekomst van deze volken te borgen legt Watson hun kennis vast in een blockchain, zodat de rechten op deze kennis is beschermt en de volken kunnen meedelen in eventuele opbrengsten ervan. “Onze toekomst is ook hun toekomst.”
Universele taal
De passende, contemplatieve afsluiting van de avond is de vertoning van Cobalt, een zes minuten durende experimentele dansfilm die de omgang van de mens verkent in een toekomstige samenleving waarin de mens een nieuwe balans moet vinden tussen natuur en technologie. Dit “non-verbaal filosofisch essay” kiest dans als taal om de toekomst te verbeelden. “Wellicht dat in de toekomst de bestaande taal niet meer voldoet. Hoe praten we met AI, hoe praten we met robots?”, vertelt Aafke Fraaije, die de film Cobalt inleidt. Zij doet onderzoek aan de TU Delft naar de rol van kunst in het verbeelden van wetenschap. Maar belangrijker is nog dat dans een universele taal is, die door verschillende culturen wordt begrepen. “Het is een intuïtieve manier van expressie waarbij ratio en rede minder van belang zijn. Dans is een manier om te voelen. Dat kan nieuwe manieren openen om naar de toekomst te kijken.”
Concrete toekomstscenario’s – vliegende auto’s, zelfdenkende huizen of empathische zorgrobots – schetst de tweede editie van het programma Toekomstdenkers LIVE niet. Wel biedt de avond aanknopingspunten voort een inclusieve manier om over de toekomst na te denken. Dat kan met dans of door gebruik te maken van eeuwenoude inheemse wijsheid. In de woorden van Tessa Cramer: ““Wie zijn wij en waar willen wij heen”.
- Toekomstdenkers LIVE. Donderdag 7 november, 19.30-21.00u. Nieuwe Instituut in Rotterdam
