Met de tentoonstelling Dutch, More or Less. Hedendaagse Architectuur, Design en Digitale Cultuur peilt het Nieuwe Instituut de stand van zaken in Dutch design. Hoe ziet dat er anno 2024 uit? Welke thema’s worden aangeraakt? En hoe ‘Dutch’ is dat eigenlijk nog? Humor en spektakel maken plaats voor activisme en betrokkenheid, zo blijkt op deze wisselende expositie.
In 1997 krijgt Rotterdam een nieuwe icoon: de Erasmusbrug. Met een sierlijke beweging trekt de brug Rotterdam-Zuid met een spinsel van ijzeren draden naar het centrum. De geknikte pylon torent hoog boven de Maas uit, alsof architect Ben van Berkel van UNStudio een triomfboog op de rivier wilde plaatsten. Twintig jaar later wordt bij Nijmegen de Zaligebrug geopend. Bij hoogwater in de Waal overstromen de lage delen van deze tweehonderd meter lange brug van NEXT Architects die opgaat in het landschap. Het water wordt niet langer bedwongen maar architectuur maakt juist ruimte voor de rivier.
De Digitale Stad
De twee bruggen zijn illustratief voor de ommezwaai in de Nederlandse architectuur, design en digitale cultuur in de afgelopen kwart eeuw. Het avontuurlijke Dutch design dat vanaf de jaren negentig wereldfaam vergaart met spectaculaire gebouwen, humorvolle producten en experimentele websites, dat kennen we nu wel. Maar wat zijn eigenlijk de kenmerken van het Dutch design van nu? En hoe ‘Dutch’ is dat eigenlijk nog? Deze vragen zijn het vertrekpunt van Dutch, More or Less . Deze ambitieuze tentoonstelling van directeur Aric Chen blijft – in wisselende opstellingen – de komende twee jaar staan.
Lees ook het eerste boek over het post-crisis Dutch design : ‘Do It Ourselves’ is eerste boek over post-crisis design
Dutch, More or Less. begint met een beknopt historisch overzicht van een dozijn archetypische Dutch designs uit de vorige eeuw. Nog steeds indrukwekkend is de onbevangenheid en nieuwsgierigheid die resulteren in kritische, soms ontregelende gebouwen en producten. Hella Jongerius die de grenzen van schoonheid oprekt met ambachtelijke vazen vol imperfecties. De rauwe eerlijkheid van deze Long Neck Vases introduceert een nieuwe esthetiek. De democratische belofte van het opkomende internet die wordt verkend door onlineplatform De Digitale Stad, een soort Facebook maar dan voor én door gebruikers. En dus die brug van Ben van Berkel, spannende spierballenarchitectuur vol branie.
Marokkaanse weefcoöperaties
Aansluitend wordt met ongeveer vijftig projecten een beeld geschetst van dat nieuwe Dutch design dat ergens rond de economische crisis aan het begin van de jaren tien opkomt. Waarop talloze nieuwe uitdagingen volgen, zoals klimaatverandering, big tech of ongelijkheid. Ontwerpers storten zich vol overgave op deze maatschappelijke vraagstukken. Zo spitst de zoektocht naar nieuwe schoonheid zich inmiddels toe op duurzame materiaalgebruik. Dirk van der Kooij maakt meubels van afvalplastic; de productie is met een afgedankte industriële robotarm die is omgebouwd tot reusachtige 3D-printen. De sierlijke meubels zijn feitelijk één lange sliert plastic. Studio Klarenbeek & Dros hebben een procedé ontwikkelt om van lokaal gekweekte algen een grondstof te maken voor 3D-printen. De vazen hebben een geribbelde structuur en natuurlijke tinten.
Humor muteert in activisme. Om het doorgeslagen kapitalisme aan de kaak te stellen heeft Noa Jansma een systeem ontwikkelt om wolken te verkopen. Als we dieren, bomen en wellicht straks ook de maan alleen nog maar zien een economische grondstof, waarom dan niet ook de wolk te gelde maken? Ook wordt meer culturele diversiteit zichtbaar. De Nederlands-Marokkaanse ontwerper Mina Abouzahra maakt handgemaakte tapijten in samenwerking met Amazigh vrouwen die zich hebben verenigd in Marokkaanse weefcoöperaties. Oude ambachten en moderne verteltechnieken muteren in economische zelfredzaamheid – én begeerlijke kleden.
Lees ook dit interview met Mina Abouzahra: Dutch design en Marokkaans ambacht verenigd in vloerkleden, een initiatief van Mina Abouzahra
Viktor & Rolf
Jammer is dat sommige presentaties nogal summier zijn; het buurtactivisme van het Rotterdamse ontwerpplatform The Niteshop verdient meer dan een half A4-tje tekst en het abstracte beeld van een winkelschap vol producten. Ook vergt het nogal wat ‘design-geletterdheid’ om de cryptisch thema’s te ontrafelen. ‘Ontwerpen lichamen ruimten, of geven ruimten lichamen vorm?’ – dat lijkt toch meer op een Deelderiaans gedicht. Terwijl de actuele focus van ontwerpers op maatschappelijke vraagstukken nou juist een breed publiek verdient.
Ook komt mode er nogal bekaaid vanaf, zoals de tentoonstellingstitel Dutch, More or Less. Hedendaagse Architectuur, Design en Digitale Cultuur al verraadt. Dat is op z’n zachtst gezegd nogal vreemd. Immers, ook in mode zijn de bakens verlegd sinds de ingetogen luxe van Alexander van Slobbe of de conceptuele creaties van Viktor & Rolf uit de jaren nul. Zo bouwt Iris van Herpen voort op deze artistieke erfenis door de jurk met algoritmische ontwerpsoftware te verheffen tot een sculptuur van onorthodoxe materialen als bio-plastic.
Verdedig Noord
Mode kent eveneens een nieuwe bi-culturele esthetiek op, zoals Bodil Ouédraogo die streetwear van Patta voorziet van West-Afrikaanse dessins vol expressieve kleuren. Een kritische kijk op het vervuilende modesysteem geeft het tijdschrift Our Rag Magazine, dat is gedrukt op gerecycled textiel. Ontwerpers Elisa van Joolen en Aimée Zito Lema nemen niet eens meer de moeite om nieuwe kleding te maken van de afgedankte confectiehopen. Mode is er is immers genoeg. Bewustzijn, dat is wat nodig is.
Het is al met al een wisselend beeld dat Dutch, More or Less geeft. Gelukkig maakt de levendigheid en inventiviteit van dat nieuwe (digitale) design en architectuur veel goed. Het tentoonstellingsontwerp is vrolijk, met grote gekleurde sokkels die kris kras door elkaar staan of lijken omgevallen. Ook het design staat kriskras door elkaar; disciplines lopen immers in elkaar over. Grafisch ontwerper Wouter Stroet van het collectief Verdedig Noord roert zich als stedenbouwkundige met onderzoek naar de sociale ongelijkheid in oude stadswijken door gentrificatie en woningtekort.
Net zo makkelijk maken ontwerpers de oversteek naar bijvoorbeeld wetenschap. Teresa van Dongen ontwikkelde een lamp die brandt op zwakstroom opgewekt door een levende ‘bacterie-batterij’. Onbevangenheid en geldingsdrang mogen dan zijn vervlogen, kritisch en onderzoekend is het nieuw-Nederlandse ontwerp nog steeds.
Dutch, More or Less. Hedendaagse Architectuur, Design en Digitale Cultuur. Nieuwe Instituut in Rotterdam