Social designer Manon van Hoeckel ontvangt de Designprijs van het Prins Bernhard Cultuurfonds Noord-Brabant. Volgens de jury zorgen haar ingrepen in bestaande situaties voor buitengewoon positieve maatschappelijke impact. “Manon van Hoeckel levert cement voor de samenleving.”
Hoe verhouden wij ons tot de ander in een steeds verder individualiserende wereld? Is die ander wel zo anders? Manon van Hoeckel (1990) zoekt met haar ervaringsgerichte projecten en publieke interventies naar antwoorden op dit soort vragen. Met ontwerpen voor sociale processen – even briljant als effectief – die naadloos aansluiten op het dagelijks leven weet zij mensen nieuwe inzichten te bieden en tot elkaar te brengen.
FOTO Ilse Wolff
Haar studio ligt middenin in een volkswijk in Rotterdam. Wat bijna vanzelfsprekend is – de projecten van deze social designer zich bijna uitsluitend afspelen in het openbare domein, op straat zelfs vaak. Van Hoeckel is social designer in de meest letterlijke betekenis: “Ik ontwerp ontmoetingen”, zegt ze zelf. Dat doet ze met verrassende events en performances, zoals het opzetten van een ambassade voor uitgeprocedeerde of statusloze asielzoekers.
In limbo
Al tijdens haar studie aan de Design Academy Eindhoven richt Van Hoeckel haar blik op de ongehoorde en ongeziene mensen in de samenleving. Zo zag zij de aanwezigheid van asielzoekers in haar omgeving maar besefte tegelijkertijd dat ze er nog nooit een had gesproken. Dus bezocht ze een gekraakt pand waar uitgeprocedeerde asielzoekers woonden. En zag: dit zijn geen profiteurs of zielenpoten maar krachtige personen die willen meedraaien in en bijdragen aan de samenleving. En juist dat werd deze groep verboden. Uit betrokkenheid en daadkracht bedacht Van Hoeckel een reizende ambassade voor statusloze asielzoekers en ongedocumenteerden die zich ‘in limbo’ bevinden; ongewenst in Nederland én in het land van herkomst. De vluchtelingen oftewel ‘ambassadeurs’ konden hier buurtbewoners, passanten en ambtenaren uitnodigen voor een gesprek. Met deze In Limbo Embassy faciliteerde ze ontmoetingen tussen buurtbewoners en een kwetsbare groep nieuwkomers.
Van Hoeckel heeft haar unieke ontwerppraktijk zelf moeten uitdenken. “Aan de Design Academy Eindhoven was vijf jaar geleden nog weinig aandacht voor deze manier van ontwerpen. In mijn tweede studiejaar moest ik een project doen om de sociale cohesie in de probleemwijk Woensel-West te versterken. Met medestudenten heb ik veertig appeltaarten gebakken en veertig bordjes gekocht in de kringloopwinkel. De taart heb ik in één straat uitgedeeld met de boodschap: deze taart moet ik even afgeven van de buren maar ze willen graag het bordje terug. Dat maakte zo veel los. Een vrouw had bij iedereen aangebeld met de vraag wie de gever was. Daarom hebben we daarna een straatbewoners meegenomen bij het uitdelen. Toen stond een dag later haar huis vol bloemen als bedankje. Er bleek dus al heel veel cohesie te zijn. Ik hoefde dat alleen maar te activeren. Dat vond ik zo kracht dat ik dacht: dit is waar design over moet gaan!”
Boijman’s Wasserette
De frisse, onconventionele aanpak van Manon is succesvol gebleken in vele projecten. Zo bedacht zij een bouwdepot waarmee dak- en thuisloze jongeren in schuldenposities aan hun toekomst kunnen bouwen. Meerdere gemeenten passen deze methode inmiddels toe. Voor museum Boijmans van Beuningen boog ze zich over de vraag hoe nieuwe publieksgroepen naar het museum te krijgen? Daarvoor ontwierp Van Hoeckel de Boijman’s Wasserette. Vuile was bood gratis toegang tot Een grote wasserette op zaal zorgde vervolgens voor verrassende gesprekken tussen wijkbewoners die het museum niet eerder wisten te vinden, sportteams, grootouders met kleinkinderen en andere bezoekers.
Met haar social design voelt van Hoeckel de tijdgeest goed aan. We komen steeds minder met elkaar in contact, zegt ze daar zelf over. “We staan nergens meer in de rij, hoeven nergens de weg te vragen door Google Maps en boodschappen worden thuisbezorgd. Onze samenleving is zo efficiënt georganiseerd dat er steeds minder ruimte is voor ontmoetingen met de ander. Daar speelt design trouwens ook een grote rol in. Met die ‘ander’ bedoel ik mensen die misschien wel het tegenovergestelde zijn van onszelf. Ook online bepalen algoritmes dat wij hoofdzakelijk gelijkgestemden ontmoeten. Door die ander op te zoeken blijkt vaak dat die helemaal niet zo anders is. Dat begrip is van maatschappelijk groot belang.”
Van Hoeckel houdt haar project bewust lokaal en overzichtelijk. “Ik wil op één specifieke plek een verschil maken en zo voor de buitenstaander een groter probleem zichtbaar en invoelbaar maken. Herkenbare situaties als een kapper of een wasserette gebruik ik als een paard van Troje. Een interventie bedenken waarbij mensen geforceerd worden om met elkaar te praten, dat werkt niet.” Daarom werkt ze bewust niet met of op sociale media. “Daar worden gesprekken al snel anoniem. Terwijl het mij nou juist gaat om dat persoonlijke contact in je directe omgeving. Bovendien, een onverwacht praatje met een vreemde ook gewoon heel erg leuk. Onderzoek heeft aangetoond dat slechts een klein deel van de mensen zegt behoefte te hebben aan een gesprek met mensen die ze niet kennen. Terwijl datzelfde onderzoek toonde ook aan dat mensen spontane ontmoetingen in de trein of in de copyrette als zeer positief ervaren. Daar draag ik graag aan bij.”
Prins Bernhard Cultuurfonds
In alle ontwerpen van Manon staat het gesprek centraal. “Manon van Hoeckel leert ons om naar elkaar te luisteren”, aldus juryvoorzitter Maarten Hartveldt. “Zo geeft zij vorm aan verbinding en toont zij telkens weer wat social design kan betekenen voor de grote vraagstukken van deze tijd.” De prijs, waaraan een bedrag van € 10.000 verbonden is, wordt op 17 juni uitgereikt door commissaris van de Koning Ina Adema, die ook voorzitter is van het Prins Bernhard Cultuurfonds.
Het Prins Bernhard Cultuurfonds investeert elk jaar ruim 35 miljoen euro in cultuur en natuur. Dat geld gaat naar zo’n 3.500 projecten door heel Nederland en het Caribisch deel van ons koninkrijk. Dat doen we met de bijdrage van de VriendenLoterij en Nederlandse Loterij en samen met onze donateurs, schenkers en partners. Het Prins Bernhard Cultuurfonds Noord-Brabant is een van de twaalf provinciale afdelingen.