De blinde ontwerper Simon Dogger heeft een multi-zintuigelijke tour door Huis Sonneveld ontwikkeld. “Met geur, geluid en waar mogelijk tast brengen we het huis tot leven.” Zijn specifieke kennis wil hij overbrengen in een lesprogramma voor blinde én ziende ontwerpers. “Niet alleen denken en kijken maar ook luisteren en voelen zijn onmisbaar in het ontwerpproces.”
De hand van Dogger (48 jaar) glijdt zachtjes over een houten snijplank in de keuken van Huis Sonneveld, een modernistische villa uit 1933 die in originele staat is geconserveerd. De broodplank is voor Dogger een hoogtepunt in dit Rotterdamse museumhuis. “De muren, de kasten, alles is glad, alsof het nieuw is. Maar de snijplank heeft kerven en butsen. Hier voel ik de historie van het huis.” Even later betast zijn hand het vaatdoekrekje. “Dit is gemaakt stevig dik hout, met afgeronde randen. Er was geld voor hoogwaardige materialen en verfijnde afwerking dus.” Voelend aan het handvat van een keukenkastje: “De sierlijke vorm verraadt aandacht voor schoonheid en detail.”
Voelmaquette
Huis Sonneveld is architectonisch museumstuk, dat een inkijk geeft in de leefstijl van de welgestelde, progressieve familie Sonneveld in het Interbellum. Dogger ontwikkelde met de ziende ontwerper Hedwich Hooghiemstra een audiotour met zintuiglijke interventies speciaal voor blinden en slechtzienden. Want hoe kunnen zij een leefomgeving ervaren waarin je bijna niks mag aanraken; alles in dit museumhuis is immers kwetsbaar? “Met geur, geluid en waar mogelijk tast brengen we het huis tot leven.” Ook sprak Dogger nieuwe navigatieteksten in hoe je prettig van de ene naar de andere kamer loopt.
De inclusieve audiotour wordt ondersteund door 23 ervaringen. Het logische begin is een voelmaquette. Dogger : “Hoe moet ik anders weten dat dit huis een plat dak heeft? Of dat er een balkon aan hangt? Terwijl dat kenmerkend is voor de modernistische bouwstijl.” Ook staat op elke verdieping een schaalmodel om de plattegrond af te tasten. “Daarmee kan ik het strakke ritme van het huis voelen.” Sommige interventies zijn toegesneden op een specifieke ruimte. In het washok hangt de authentieke geur van wasmiddelen uit de jaren dertig; in de woonkamer ruikt het naar een gedoofd haardvuur. Andere interventies doen spontaan aan, zoals de radio die in sommige kamers zachtjes zoemt. Af en toe rinkelt er ergens een telefoon en om het half uur lijkt het alsof een van de dochters Sonneveld oefent op de piano. “Je ruikt en hoort niet alleen in welke kamer je bent maar krijgt ook een gevoel van hoe deze familie leefde.”
Feyenoordstadion
Dogger verloor zijn zicht tijdens zijn studie aan de Design Academy Eindhoven in 2009, waarna hij noodgedwongen een lange pauze moest nemen. Als hij in 2017 alsnog afstudeert, heeft hij een nieuw talent ontwikkeld: beter luisteren en voelen. Zijn afstudeerproject is de Emotiefluisteraar, waarvoor hij in 2020 een Dutch Design Award ontvangt. Een bril met een kleine camera registreert emoties als boosheid of blijdschap bij de gesprekpartner. Deze non-verbale communicatie ervaart de brildrager middels een handobject dat trilsignalen afgeeft.
De museumwoning Huis Sonneveld is een uniek voorbeeld van het Nieuwe Bouwen en wordt beheerd door het Nieuwe Instituut. De villa is ontworpen door de architecten Brinkman en Van der Vlugt, ook bekend van het Feyenoordstadion en de Van Nellefabriek, waarvan Albert Sonneveld directeur was. Met moderne technieken beton en staalconstructies is een huis met veel ruimte en licht ontworpen. Het zit vol innovatieve snufjes, zoals één radiosysteem voor alle kamers en een elektrische lift naast de openhaard voor brandhout in de kelder.
Een prettige woonomgeving voor blinden, oordeelt Dogger over Huis Sonneveld. “Jammer van de vele drempels maar verder is het minimalistische interieur ruim en zonder ruis als bijzettafeltjes, kamerplanten of sierobjecten. Daardoor is het eenvoudig om bijvoorbeeld deuren of de trapleuning te vinden.” Toch aarzelt hij even bij de trap. “Ik loop niet zo makkelijk door een val onlangs op straat. Een restaurant had een zo’n hekwerk met een rood koord op de stoep gezet.” Het is tekenend voor de obstakels in de openbare ruimte waarmee mensen met een zichtbeperking te maken hebben. “Van willekeurig geplaatste borden tot pinautomaten zonder spraakbediening of apparaten met touchscreens. Al deze obstakels zouden er niet zijn als een blind persoon had mee-ontworpen.”
TU Delft
Deze frustratie triggerde Dogger om een lesprogramma voor blinde en slechtziende ontwerpers te ontwikkelen. Vorige maand deed hij een pilot bij de studie Industrieel Ontwerp aan de TU Delft. “Er is groeiende aandacht voor inclusiviteit in het ontwerpveld. Maar de opleidingen zijn nog steeds nauwelijks toegankelijk voor mensen met een fysieke of mentale beperking. De focus ligt op visuele kennis en presentatie. Niet alleen denken en kijken maar ook luisteren en voelen zijn onmisbaar in het ontwerpproces.”
In het lesprogramma krijgen ziende ontwerpers een blinderend masker op. Want zij zijn heus ook in staat om te producten en diensten te ontwerpen die prettig en functioneel zijn voor blinden, zegt Dogger. “Maar dat krijgt geen prioriteit. Er is meestal ook geen budget voor. Dus ontbreekt het ontwerpers aan specifieke kennis.” Neem alleen als de lesruimtes van designopleidingen als de TU Delft of de Design Academy Eindhoven. “De lokalen zijn slecht toegankelijk en de akoestiek is vaak om te huilen.”
Een uitgangspunt van Doggers onderwijsvisie is ontwerpen in teams van diverse samenstelling. “Dus ook personen met een mentale handicap of een bi-culturele achtergrond. Hoe meer perspectieven, hoe inclusiever het eindresultaat.” Natuurlijk heeft een blinde ontwerper een achterstand bij de visuele aspecten van een ontwerp, beaamt Dogger . “Maar een mooie vorm voelt niet perse prettig aan. Ook geeft een ruw of juist glad oppervlak een verschillend signaal af. Wat is een prettig gewicht van een apparaat? En welk geluid maakt het? “Daar zijn blinde ontwerpers zich beter van bewust van.” En niet onbelangrijk: “Ze horen andere nuances in conversaties.”
Wat zijn lesprogramma nadrukkelijk niet leert is het ontwerp van producten die exclusief voor blinden zijn. “Dat bevestigt het stigma van hulpbehoevende mensen met een fysieke beperking. Producten, diensten en de openbare ruimte moeten juist zo zijn ontworpen dat ze voor iedereen toegankelijk zijn. Wat trouwens efficiënter én goedkoper is dan achteraf aanpassingen moeten doen.” Dus is ook de zinnenprikkelende audiotour in Huis Sonneveld niet alleen voor blinden en slechtzienden. “De ervaring is ook verrijkend voor mensen die kunnen zien. Bovendien ondervinden ze hoe blinden en slechtzienden door dit huis manoeuvreren.”