De manifestatie Homo Faber wil de menselijke beschaving vieren aan de hand van eeuwenoude ambachten . Van 1 tot 30 september tonen honderden glasblazers, edelsmeden, kalligrafen en kostuummakers van over de hele wereld hun unieke vaardigheden. Eeuwenoude artefacten worden getoond naast innovatieve en maaktechnieken als het lasersnijden van hout of het maken holografische print op textiel. Deze biënnale is daarmee het ambachtelijke equivalent van de kunstbiënnale in Venetië. DesignDigger bezocht het event in 2022.
“Dit is de grootste demonstratie van de menselijke beschaving ter wereld”, zegt Alberto Cavalli van de Michelangelo Foundation, de initiatiefnemer van Homo Faber. Deze indrukwekkende manifestatie van ambacht en toegepaste kunst zal de hele maand september voor de derde keer worden georganiseerd. “Creativiteit en een streven naar schoonheid is wat alle culturen van de wereld verbindt. Door deze verschillende vormen van beschaving bij elkaar te brengen, wil Homo Faber bijdragen aan meer onderling begrip tussen volkeren uit verschillende delen van de wereld.”
Stefano Boeri
Aan nobele ambitie geen gebrek dus bij Homo Faber, dat voor het eerst in 2018 werd in Venetië gehouden. Gelijk naar het Latijnse betekenis (“de mens als maker”) viert de manifestatie de aangeboren menselijke drang tot arbeid en creativiteit. Deze drang uit zich in het ontwikkelen van werktuigen en techniek, met behulp waarvan de mens zijn leefomgeving naar zijn hand zet. Het miljoenenproject werd in 2020 uitgesteld vanwege de covidpandemie. Voor de tweede editie zijn voor amper twee weken maar liefst veertien tentoonstellingen samengesteld op San Giorgio Maggiore, het eilandje schuin tegenover San Marcoplein.
Elke tentoonstelling op zich is al een museumbezoek waard en is gecureerd door internationale grootheden als architect Stefano Boeri, die als artistiek directeur is van designmuseum Triennale in Milaan inzoomt op het hedendaags ambacht. De gastcuratoren blijven dicht bij hun expertise. De minimalistische designer Naoto Fukasawa focust op de traditionele maakindustrie van Japan. Zo werkt een Japanse textielkunstenaar zittend op een kussen de tien dagen die Homo Faber duurt aan het borduren van één kleurrijke kimono. De meest bijzondere papiercreaties zijn verzameld door de Italiaanse postmodernist Michelle de Lucchi. Te zien zijn geïllustreerde boeken en levensechte sculpturen van origami maar ook jurken en bloemcreaties van kleurrijke washi, stug karton of glanzend papier macho. De Lucchi: “In een wereld die steeds digitaler wordt, mogen we nooit vergeten wat het belang van papier is voor onze beschaving.”
Edelstenen
Het zichtbaar maken van de verfijning en complexiteit van traditioneel handwerk is de rode draad op Homo Faber. Overal op de manifestatie kun je ambachtslieden aan het werk zien. “Hierin zit een prachtige saffier, diep donkerblauw.” Met pretogen houdt Philippe Nicolas een ruw kristal omhoog zo groot als een sigaretaansteker. Een leek zal weinig meer zien dan een grauwgrijze steenklomp. Maar de 64-jarige Nicolas is al meer dan veertig jaar de glypticien van juwelenhuis Cartier en kan naar eigen zeggen “in een steen kijken”.
De Franse ‘stenenfluisteraar’ zit achter een tafeltje en vertelt geduldig over zijn werk. Over hoe hij stenenbeurzen over de hele wereld afspeurt op zoek naar alexandriet, die zeldzame steen die van kleur verandert. Of hoe hij de herkomst van een ruim 50 duizend jaar oud boomfossiel kan onderscheiden. Maar vooral ook wat de waarde is van deze edelstenen? “Elke steen is uniek en vaak miljoenen jaren oud. De kunst is om ze te herkennen.”
Met een loep in zijn rechteroog geklemd ziet hij niet alleen wat voor steen het is maar ook wat de kwaliteit ervan is. “Kijk, deze barst betekent dat deze steen bij het slijpen in kleine brokken uiteenvalt”, zegt hij, terwijl hij een andere een ogenschijnlijk perfecte edeltopaas omhoog houdt, waaraan met het blote oog niets vreemds is te zien. Pas met een loep is diep in de gele steen een minuscule bruinig streepje te zien. “Niet geschikt voor een sieraad van Cartier dus.”
Zilver en kristal
Klassieke kwaliteiten van kunst als schoonheid en vakmanschap spelen vaak een bijrol in het kunstcanon. Homo Faber wil die lacune opvullen. Of zoals signore Cavalli het verwoordt: “Het bijzondere van ambacht en kunstnijverheid is dat een diepere laag van beschaving wordt aangeboord. Het vertelt het verhaal van eeuwenoude overlevering van kennis. Met deze tijdloosheid overstijgt Homo Faber de actuele vraagstukken en weerspiegelt juist het diepste wezen van onze menselijkheid.”
Bij vlagen is de verfijning zo overweldigend – ronduit intimiderend soms – dat je er bijna van overprikkeld raakt. Nog een handbeschilderd masker van zijde. Weer een kroonluchter van fonkelend kristal. Gelukkig zijn er overal live-demonstraties van tientallen ambachtslieden van over de hele wereld die je doen beseffen hoeveel inspanning en opoffering er nodig is voor de realisatie ervan. Er worden op locaties leerwerken gestikt en klokken in elkaar gezet. Het is bijna meditatief om een edelsmid urenlang met een klein hamertje op een zilveren schaal te zien kloppen. Fascinerend om te zien hoe honderden bloemen van een Prada jurk blaadje voor blaadje worden verhit, met een metalen mal in een gewelfde vorm gedrukt en zorgvuldig aan elkaar genaaid. De geur van heet katoen prikkelt in je neus.
Abu Dhabi
Homo Faber wil niet alleen ambachtelijk erfgoed vieren maar ook activeren. Daarom zijn voor gehele duur van de kunstbiënnale tientallen werkplaatsen en ateliers in Venetië op gezette tijden geopend voor publiek. Een daarvan is Orsoni 1888, de laatste authentieke glasoven die op het Venetiaanse eiland Cannaregio mag werken. Het familiebedrijf (inderdaad uit 1888) maakt Byzantijnse kleur- en bladgoudmozaïeken van glas, onder meer voor de Basiliek van San Marco. “Dit soort historische renovaties zijn natuurlijk onmisbaar maar we willen ook eigentijdse projecten doen”, zegt de huidige directeur Ricardo Bisazza. Vol trots toont hij een fotocollage van een hotellobby in Abu Dhabi waar tienduizenden glasplaatjes een kleurrijke oase afbeelden. “ Homo Faber is voor ons een manier om contact te komen met dit nieuwe publiek. Want als ambacht zich niet kan vernieuwen, is het gedoemd te verdwijnen.”
