Deze week presenteert Dutch Design Week elke dag een kritische reflectie op het eigen programma, dat vrijdag van start gaat. Deze ‘creative voices’ kunnen een longread, installatie of visuele column zijn. Theoloog en coach Lieke van Stekelenburg nodigt ontwerpers uit voor een collectieve zoektocht naar een ethisch kompas. “Ontwerpers dragen een morele verantwoordelijkheid met ‘do good’ als basis.” Met deze oproep reflecteert Van Stekelenburg op het design perspectief Service & Innovative Design en de DDW-missie Boosting Our Health & Wellbeing.
Ontwerp kan betekenisvolle verandering teweegbrengen in de industrie en de samenleving. Daarom wordt van ontwerpers verwacht dat ze intrinsiek gemotiveerd zijn om een positieve impact op de samenleving te creëren: om de eindgebruikers van hun ontwerpen te dienen, en niet alleen de belangen van de industrieën die hen opdracht geven. Bovendien wordt van ze verwacht dat ontwerpen die de gemeenschap en het milieu schaden worden vermeden. Kortom, omdat ontwerpers opzettelijk transformatie in de samenleving vormgeven en provoceren, dragen ze een morele verantwoordelijkheid en moeten ze ‘goed werk’ leveren.
Publieke verantwoording voor hun werk, dat is wat we verwachten, niet alleen van ontwerpers, maar van professionals in elke sector (bijv. economie, accountancy, industrie, onderwijs, gezondheidszorg, wetenschappelijk onderzoek). We verwachten dat ze verantwoordelijkheid nemen voor het handhaven en verbeteren van de kwaliteit van leven van degenen die ze bedienen door hoge normen voor werk te handhaven, professionele praktijken te verbeteren en te beschermen. Ten slotte moeten ze een speciale kennis toepassen op problemen die ze verkrijgen via een academische opleiding [1, 7, 8, 9].
‘Do Good’
Professionals moeten niet (alleen) streven naar financieel gewin of roem maar ‘do good’ als basis hebben. Ze moeten werken vanuit een persoonlijke missie die verband houdt met hun werk [4, 5] en ze moeten zich bewust zijn van hun (gedeelde) verantwoordelijkheden en hoe hun werk anderen beïnvloedt [7]. Bovendien moeten – ook vanwege deze verantwoordelijkheden – niet de weg van de minste weerstand kiezen wanneer ze worden geconfronteerd met conflicten [4]. Want zelfs als we ervan uit gaan dat professionals goede bedoelingen hebben, hun goede werk kan worden belemmerd door institutionele omstandigheden, door de economische marktsituatie van de organisaties waarvoor ze werken en door de verwachtingen van de samenleving [1, 3].
Daarom hoor je steeds vaker: professionals, inclusief ontwerpers, managers, bedrijfsleiders, bestuurders en ondernemers, moeten zich laten leiden door een ethisch kompas. Het gebruik van de metafoor – in dit geval het kompas – is nuttig in het dagelijks leven; metaforen stimuleren de poëtische verbeelding, zijn gevat in inspirerende taal en structureren onze waarneming, denkproces en afwegingen [6]. Het metaforische ethisch kompas geeft begeleiding door een individu te oriënteren naar het ethische ‘noorden’ in werksituaties, met name in onbekende situaties of situaties waarin men wordt geconfronteerd met een ethisch dilemma en niet weet welke kant op te gaan.
Geld of status
Alleen, consensus over de betekenis en functie van dit ethische kompas ontbreekt, zelfs in wetenschappelijke literatuur [9]. Een gangbare omschrijving, gebaseerd op ideeën in de literatuur over moreel professionalisme, op een ethisch kompas van professionals zou kunnen zijn: “de intrinsieke motivatie om ethisch te handelen volgens morele (professionele) normen, met name in situaties waarin professionals worden geconfronteerd met ethische dilemma’s” [9]. Een ethisch dilemma kan vervolgens worden omschreven als “conflictvolle situaties die keuzes vereisen” tussen concurrerende (morele) waarden die niet allebei kunnen worden bevredigd [2, 10]. Ethische dilemma’s waarmee professionals worden geconfronteerd, gaan vaak gepaard met deugdzame waarden zoals rechtvaardigheid, respect of waarachtigheid, die met elkaar in conflict zijn, of die concurreren met niet-morele waarden zoals carrièreperspectieven van het individu of afhankelijkheid van geld of status. In dergelijke gevallen is een ethisch kompas nodig om een ethisch pad te volgen [10].
Daarom verwachten we van de ontwerper dat hij, net als elke andere professional, wordt geleid door ethiek. Er is echter weinig bekend over hoe ontwerpprofessionals dit ethische kompas waarnemen en gebruiken. Daarom worden ontwerpers die werken in het design perspectief Service & Innovative Design of de DDW-missie Boosting Our Health & Wellbeing uitgenodigd om na te denken over deze zoektocht naar het ethisch kompas. Dat gebeurt in een focusgroep-discussie van 8 tot 10 personen. Deze twee programmaverhalen dienen als vanzelfsprekend onderzoeksgebied voor het ethische kompas. Service & Innovative Design is een programmaverhaal waarin ontwerpers hun ontwerpen van nuttige, baanbrekende concepten en toepassingen presenteren. In Boosting Our Health & Wellbeing presenteren ontwerpers ontwerpen die naar hun mening de kwaliteit van leven structureel verbeteren.
De volgende vragen zullen dienen als leidraad:
(a) Hoe beschrijf je je ethische kompas?
(b) Met wat voor soort ethische dilemma’s word je geconfronteerd in je werk en ontwerpproces?
(c) Hoe ga je om met deze ethische dilemma’s?
(d) En wat en hoe denk je bij te dragen aan de samenleving?
Het bespreken van deze vragen tijdens de DDW – en de reflectie daarop achteraf – zal een belangrijk (en immaterieel en onzichtbaar) aspect van de ontwerpdiscipline onthullen. Maar het zal slechts het begin zijn van een voortdurende discussie. Een ethisch kompas is geen vast traject, maar slechts een routeplanner langs nieuwe dilemma’s en uitdagingen. Een oneindige zoektocht langs telkens nieuwe afwegingen.
Referenties
- 1 Brint, S. In an Age of Experts. Princeton University Press, Princeton; 1994.
- 2 Cuban L. Managing Dilemmas While. Building Professional Communities. Educational
- researcher 1992; 21(1): 4-11.
- 3 Freidson, E. Professionalism: The Third Logic. On the Practice of Knowledge.Chicago: The University of Chicago Press; 2001.
- 4 Gardner H, Csikszentmihalyi M, Damon, W. Good Work: When excellence and ethics meet. Basic Books, New York; 2001.
- 5 Kultgen J. Ethics and professionalism. University of Pennsylvania Press, Philadelphia; 1988.
- 6 Lakoff, G. & Johnson M. Metaphors We Live by. Chicago: University of Chicago Press; 2008.
- 7 May L. The socially responsive self: Social theory and professional ethics. University of Chicago Press, Chicago; 1996.
- 8 Pritchard, M. Professional Integrity: Thinking Ethically. University Press of Kansas; 2006.
- 9 Stekelenburg L van, De Ruyter D, Sanderse W. ‘Equipping students with an ethical compass. ’What does it mean, and what does it imply? Ethics and Education 2020; 16(1),1-17.
- 10 Stekelenburg L van, Smerecnik C, Sanderse W, De Ruyter D. How do students use their ethical compasses during internship? An empirical study among students of universities of applied sciences. International Journal of Ethics Education 2023; 1-31
Bio
Lieke van Stekelenburg is oprichter van coachingbedrijf Consense. Ze coacht professionals, managers en directeuren bij levens- en loopbaanvragen. Daarnaast geeft ze les aan jonge professionals (toegepaste psychologen) aan Fontys Hogescholen. Lieke studeerde Theologie en Ethiek (cum laude) aan de Universiteit van Tilburg en rondt een promotie af aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Ze heeft onderzocht wat het betekent en impliceert om (jonge) professionals uit te rusten met een ethisch kompas.