Hoe moet de duurzame en inclusieve samenleving van de toekomst eruitzien? En welke rol kunnen technologie en creativiteit spelen in het realiseren van deze ‘society 5.0’? Daarover buigen ontwerpers, wetenschappers, makers en kunstenaars zich op het jaarlijkse Society 5.0 Festival (31 okt & 1 nov). “Het festival is een playground om deze toekomst te ontdekken.” Met onder meer een workshop waarin je menselijke grondstoffen delft, ontmoetingen met levensechte avatars en gastsprekers als kunstenaar Matt Adams van kunstcollectief Blast Theory en publicist Mounir Samuel.
De huidige ‘informatiesamenleving’, oftewel Society 4.0, is gebaseerd op een alomtegenwoordig internet. We staan nu op de drempel van een volgende maatschappelijke revolutie waar nieuwe technologieën als kunstmatige intelligentie, robotisering en immersieve realiteit van VR en AR enorme invloed zullen uitoefenen op hoe we ons verhouden tot die informatiesamenleving. Tegelijkertijd worden maatschappelijke vraagstukken als gelijkwaardigheid en klimaatverandering steeds urgenter. Zijn we in staat om een duurzame, digitale en inclusieve samenleving te ontwerpen zonder het welzijn van mensen en de planeet uit het oog te verliezen, een samenleving 5.0? “Het Society 5.0 Festival wil een playground zijn om deze toekomst te verkennen”, zegt programmamaker Gijs Gootjes, tevens Strategy Director Digital Society School van de HvA.
Disruptieve tech-industrie
Creativity, Care, Connect. Dat is de positieve insteek van dit doe-denk-en-ervaar festival. Net als voorgaande editie bestaat het programma uit bevlogen keynotes en praktische casestudies maar ook kleinschalige workshops en kunstzinnige installaties. Naast de Hogeschool van Amsterdam zijn ook de Rietveld Academie, de Amsterdamse Hogeschool van de Kunsten (AHK) en hogeschool InHolland nauw betrokken bij het programma. “Elk van deze opleidingen brengt een andere expertise, zoals ondernemerschap of juist een autonome artistieke toekomstvisie.”
Bekijk de aftermovie van de editie van 2022:
Onveranderd is ook het uitgangspunt dat design en creatieve verbeelding een cruciale rol kunnen spelen in maatschappelijke verandering, zegt Gootjes. “Het moet niet langer gaan om de mogelijkheden van technologie. Maar over de vraag wat willen we nou eigenlijk als samenleving? En daar kunnen we dan de technologie op aanpassen. In die zoektocht is creativiteit onmisbaar.” Terugkerende vragen in deze zoektocht zijn: Hoe kunnen we meer in harmonie leven met de natuur? Wat kunnen we doen om de democratie te bevorderen? En kunnen we van internet weer een inclusieve ontmoetingsplek maken? Gootjes: “Het credo van de disruptieve tech-industrie was Go fast and break things. Daar willen wij een alternatief voor bieden. Be caring and build things.”
“We moeten van go fast and break things naar be caring and build things”
Opvallend dit jaar is een focus op kunstmatige intelligentie. Er is bijna geen aspect van de samenleving dat er niet door zal worden beïnvloed. We zien grote kansen voor hele complexe problemen zoals bijvoorbeeld nieuwe soorten ziektebestrijding of zelfs oplossingen voor klimaatverandering. Maar er zijn ook enorme uitdagingen. Denk aan vooroordelen die worden versterkt, doordat het mannelijke en witte perspectief dominant is in AI-programma’s. “Hoe kan AI worden ingezet vanuit publieke waarden, met oog voor de individuele, sociale en ethische consequenties ervan?”, aldus de programmamaker. Daarnaast komen meer praktische dilemma’s aan bod. “AI verbruikt bijvoorbeeld enorm veel energie. Hoe gaan we daarmee om en hoe past dit in het duurzaamheidsvraagstuk?”
Privacy en databescherming
Dit jaar is het aantal verhaallijnen in het programma uitgebreid naar zes, die zijn samengesteld door gastcuratoren:
Digital Rights – Welke rechten hebben we eigenlijk als individu in het digitale domein, waar steeds meer macht komt te liggen bij slechts een handvol tech-bedrijven? Gootjes: “Naast een weerslag op privacy en databescherming zien we met de snelle opkomst van AI, en in het bijzonder generative AI, andere ethische dilemma’s bovendrijven. Bijvoorbeeld, is de inzet van AI voor journalistiek geoorloofd? En kun je AI inzetten bij het schrijven van jouw scriptie? Mag AI een dode acteur weer tot leven brengen? Lastige keuzes waar we zowel als individu en als maatschappij antwoorden op zullen moeten formuleren.”
“Er zijn grenzen aan het exploiteren van andere levende wezens.”
More than human – Mensen zijn fundamenteel verbonden met – en afhankelijk van – hun leefomgeving. We delen de aarde maar ook de steden waarin we wonen en de gebouwen waarin we werken met dieren en vegetatie. Onze toekomst hangt dan ook af van het welzijn van andere levensvormen. “Om dit besef te versterken organiseren we de workshop Mine Yourself. Wat als we menselijke grondstoffen in ons lichaam gaan delven, niet alleen het nitraat in urine maar ook ijzer in ons bloed bijvoorbeeld? Dat is natuurlijk een radicaal gedachte-experiment. Maar het laat zien dat er grenzen zijn aan het exploiteren van andere levende wezens.”
Generative Storytelling and Creativity – Met AI en immersieve technologie als VR en AR ontstaan er nieuwe vormen van storytelling waarin grenzen tussen de werkelijkheid en een deepfakes vervagen. Zo kunnen levensechte ontmoetingen met overleden personen worden gecreëerd met geavanceerde chatbots en realistische avatars. “Dat roept ook nieuwe dilemma’s op. In een debat met ethici en makers hebben we het over de grenzen van AI in the afterlife.”
Wellbeing in a digital age – Dat technologie verslavend kan zijn, is alom bekend. Tegelijkertijd wordt het ook succesvol geïntegreerd in de zorg, zoals in nieuwe therapievormen met virtual reality. Het Britse kunstcollectief Blast Theory buigt zich al meer dan dertig jaar over deze vragen. Oprichter Matt Adams zal een keynote houden over de hoe de ingewikkelde relatie tussen technologie en ons fysieke en mentale welzijn.
Speculative futures – Willen we de toekomst mee vormgeven, dan zullen we anders moeten gaan denken. Hoe stel je je immers voor wat nog niet bestaat? Dat hoeft niet alleen met grootse vergezichten. “Studenten verkennen in workshops met The Social Hub Amsterdam City, de locatie van het Society 5.0 Festival hoe het hotelleven van de toekomst eruit kan zien. Leven we straks allemaal nomadisch? Of wordt het hotel een alternatief voor de natuur?”
FOTO l’Impossible Amsterdam
Inclusive Participation – Inclusiviteit is nog lang geen vanzelfsprekendheid. Wat is er nodig om dit maatschappelijker proces te versnellen. “De bekende Politicoloog en publicist Mounir Samuel zal een lezing hierover geven. Hij is niet alleen een vooraanstaand denker maar ontwikkelt ook concrete actieplannen en interventies om de samenleving veilig, toegankelijk en meer inclusief te maken – maar dan ook voor echt iederéén.”
Waar en wanneer
Society 5.0 Festival. 31 oktober & 1 november 2023. The Social Hub Amsterdam City, Wibautstraat 129 in Amsterdam
Society 5.0 Festival wordt georganiseerd door Center of Expertise for Creative Innovation: Rietveld Academy, Amsterdam University of the Arts, Inholland University of Applied Sciences en de Amsterdam University of Applied Sciences.
