Bijna direct na de uitbraak van de coronapandemie startte de gezaghebbende designcriticus Alice Rawsthorn het instagram-account Design Emergency. Met Paola Antonelli, curator van het MoMa in New York, verzamelde zij inspirerende projecten waarmee ontwerpers deze acute gezondheidscrisis het hoofd bieden. “‘Design is overal, van onze telefoons en woonhuizen tot de inrichting van complete steden en dus ook de medische zorg. Zodra de pandemie toesloeg, was mijn instinct dan ook om deze crisis te onderzoeken door middel van design”, zegt Rawsthorn. “Al snel bleek dus ook hoe vindingrijk, moedig, lef, publieksgericht en empathisch ontwerpers kunnen zijn.”
Alice Rawsthorn is keynote speaker op het Society 5.0 Festival op 12 en 13 oktober in Amsterdam. Lees meer over dit festival: Denken, doen en ervaren op ’toekomstfestival’ Society 5.0
Maar zoals dat gaat bij de Britse auteur van boeken als Design as an Attitude en Hello World: Where Design Meets Life en voormalig columnist van The New York Times: Design Emergency groeide uit tot een brede beweging met lezingen, conferenties, en uiteindelijk een gelijknamig boek. Hierin onderbouwen Rawsthorn en Antonelli met tal van voorbeelden dat design een krachtig instrument is voor maatschappelijke verandering – niet alleen voor medische zorg. Volgens de auteurs is design meer dan het vormgeven van producten of zelfs het materialiseren van een idee. “Design is een mentaliteit, een manier om naar de wereld te kijken en ermee om te gaan.”
FOTO Michael Lecki
Kunt u de kenmerken van deze mentaliteit beschrijven?
“De definitie Design as an Attitude is geïnspireerd op een hoofdstuk uit het boek Vision in Motion (1947) van kunstenaar, ontwerper en theoreticus, László Moholy-Nagy. De volledige hoofdstuktitel is overigens: Design is not a profession but a mentality. Met deze woorden bevrijdde Moholy-Nagy design van de professionele rol in het industriële tijdperk; hij vond het concept van design daarmee opnieuw uit. Hij zag het als improviserende mentaliteit die is geworteld in instinct en vindingrijkheid, gericht op experiment en open voor iedereen. Zijn visie op design was zowel een eclectische als een krachtige visie. Ik koos vervolgens Design as an Attitude als de titel van mijn eerdere boek als eerbetoon aan Moholy-Nagy, omdat ik geloof dat zijn opvatting van design als een constructieve mentaliteit een voorwaarde is voor nieuwe generaties van ontwerpers om onafhankelijk hun sociale, politieke, technologische en ecologische doelen na te streven.”
Waarom is design zo’n cruciaal instrument voor maatschappelijke verandering?
“Design wordt vaak gezien als een combinatie van vaardigheden die gericht zijn op het vormgeven van producten. Maar deze vaardigheden zijn veel meer dan alleen esthetisch en praktisch. Het is ook een manier om mensen samen te brengen; de impact van design is ook technisch, sociaal, politiek, wetenschappelijk. Het is als het ware een universele taal die mensen over de hele wereld spreken. Daarom is het zo’n voor de hand liggende en bruikbare manier om brede problemen aan te pakken, zoals klimaatverandering, disfunctionele sociale zorgstelsels, sociaal onrecht en, zo is afgelopen jaar weer eens gebleken, wereldwijde noodsituaties in de volksgezondheid.”
Een van de uitgangspunten van ‘Design Emergency’ is dat design uitgerekend in tijden van crisis in staat is om werkbare en realistische oplossingen te formuleren. Waar komt deze veerkracht van ontwerpers vandaan?
“Design is een complex en ongrijpbaar begrip dat in verschillende tijden en contexten verschillende betekenissen had. Daardoor is er een warboel aan misverstanden en clichés ontstaan over wat het nou eigenlijk is. Maar in al zijn gedaanten geloof ik dat design altijd een elementaire rol heeft gespeeld als aanjager van maatschappelijke verandering, op verschillende gebieden ook; sociaal, politiek, economisch, wetenschappelijk, technologisch, cultureel, ecologisch of wat dan ook.”
“Design is een mentaliteit, een manier om naar de wereld te kijken en ermee om te gaan.”
Alice Rawsthorn
“Opvallend is dat deze veranderingen overwegend positief zijn. Design had deze impact al eeuwenlang, voordat de woorden waren gevonden om het te beschrijven. Telkens wanneer mensen zich hebben aangepast aan veranderingen in hun leven, of crises en catastrofes meemaakten, hebben ze zich beziggehouden met design, door het in te zetten als een aanjager van verandering. Meestal was dat intuïtief en onbewust . Een van de sterke punten van design is dat het een flexibel en vloeiend medium is, dat zich voortdurend aanpast aan verschillende uitdagingen, of het nu gaat om het bouwen van degelijke, betaalbare sociale woningen om duizenden mensen te huisvesten, of om een individu helpen om diens nuances van genderidentiteit te weerspiegelen, via persoonlijke stijl.”
Waarmee onderscheidt design zich van andere disciplines die maatschappelijke verandering beogen, zoals journalistiek, activisme, politiek of burgerbewegingen en activisme?
“Vooropgesteld, al deze maatschappelijke krachten spelen een belangrijke rol om constructief op crises te reageren en positieve verandering mogelijk te maken. Elk op zijn eigen manier ook, zonder hiërarchie. Design is een proces van het plannen en beheren van de verandering, terwijl journalistiek ons erover informeert. Activisme verhoogt het publieke en politieke bewustzijn van de voor- en nadelen van beslissingen terwijl burgerbewegingen een constructief debat aanwakkeren over hoe verder te gaan in de toekomst. Elke discipline heeft zijn rol te spelen, en hoe nauwer, constructiever en transparanter ze samenwerken, hoe intelligenter, verantwoordelijker en verlichter het resultaat zal zijn.”
Wat is volgens u de meest urgente crisis van onze tijd? En welke positieve bijdrage kan design spelen in de oplossing hiervan?
“We worden op dit moment geconfronteerd met zoveel crises tegelijk, die bovendien diep met elkaar zijn verweven. De keuze zou zijn tussen: de toenemende noodsituatie op het gebied van klimaat en de ernstige politieke, economische en ecologische gevolgen ervan; de groeiende scheve verdeling van welvaart tussen rijk en arm, oud en jong; de menselijke tragedie en economische onrust van de gruwelijke oorlog van Rusland in Oekraïne, en de overvloed aan andere conflicten wereldwijd; groeiend wantrouwen jegens het politieke establishment; de opkomst van intolerantie, vooroordelen, onverdraagzaamheid; Brexit en de crisis van sociale rechtvaardigheid; de verergering van de vluchtelingencrisis: een recordaantal van 100 miljoen mensen is gedwongen hun huis te ontvluchten en hun leven elders weer op te bouwen; en angstaanjagend misbruik van technologie. Het is een angstaanjagende situatie, die briljant werd samengevat door een van mijn favoriete spandoeken tijdens een Women’s March in Londen. Alle andere banners waren gericht op specifieke oorzaken, maar deze zei simpelweg: Te veel om op dit ene spandoek te zetten.”
Kunt u een historisch voorbeeld geven van design als een constructieve aanjager van verandering in tijden van crisis?
“Uiteraard! Niet voor niets volgen na grote noodsituaties veelal perioden van radicaal herontwerp en wederopbouw. Om een paar voorbeelden te noemen: de introductie van de Londense brandweer na de Grote Brand van Londen in 1666, en Joseph Bazalgette’s visionaire herontwerp van het Londense rioleringssysteem na The Great Stink van 1858. Op dezelfde manier hebben plagen en epidemieën vaak geleid tot dramatische verbeteringen in de gezondheidszorg. De vernietiging na de Eerste en Tweede Wereldoorlog leidde tot de bouw van scholen, woningen, ziekenhuizen en openbare parken.”
Lees ook het interview met internetcriticus Geert Lovink, de andere keynote speaker van het Society5.0 Festival: INTERVIEW Internetpionier Geert Lovink: “Een gereguleerd socialemediaplatform zou algemeen beschikbaar moeten – zijn net als drinkwater”
U bent keynote speaker op het Society 5 Festival. In het concept van de ‘samenleving 5.0’ richten we ons niet meer op wat technologie kan doen, maar op wat we als mens nodig hebben. Op welke manier kan design helpen om mensgerichtere technologie te creëren?
“Door de tech for tech’s sake-mentaliteit die een rol speelt in de eerder aangehaalde maatschappelijke problemen los te laten. Van cruciaal belang is dat design anticipeert op potentiële problemen die nieuwe technologieën kunnen veroorzaken, niet alleen op hun mogelijke voordelen. Neem kunstmatige intelligentie . Ontwerpers hadden meer aandacht kunnen geven aan voorgeprogrammeerde vooroordelen, die de resultaten van kunstmatige intelligentie sterk beïnvloeden. Daarmee kan kunstmatige intelligentie allerlei vormen van historische ongelijkheid in stand houden of zelfs versterken. Design had ook beter kunnen anticiperen op de ecologische schade veroorzaakt door krachtige software die steeds meer kunstmatige intelligentie aandrijft en enorme hoeveelheden energie verbruikt en koolstof uitstoot, vaak op afgelegen, landelijke en daarom zeer kwetsbare locaties. Design zou zich meer moeten richten op deze keerzijde van technologie.”
Society 5.0 Festival.
12 & 13 oktober 2022 in The Student Hotel, Wibautstraat 129 in Amsterdam. Tickets: Lezers van DesignDigger kunnen een kaartje kopen voor 49,50 in plaats van 99 euro, klik HIER
