Kleding, tafels maar ook auto’s, gebouwen en zelfs complete steden – alles kan energie opwekken in de wereld van modeontwerper Pauline van Dongen en productdesigner Marjan van Aubel. Consumenten veranderen daarbij in actieve en zelfvoorzienende energieproducenten. Deze missie overstijgt inmiddels hun individuele praktijk. De zelfverklaarde solar sisters willen kennisuitwisseling tussen internationale geestverwanten stimuleren. Van Dongen: “Overals werken mensen op een eilandje aan hun eigen projecten, net als wij deden eigenlijk.” Daarom organiseren zij in september van dit jaar de eerste Solar Biënnale in Rotterdam. “Er zijn andere ontwerpers en activisten over de hele wereld die een inspirerend verhaal over zonne-energie vertellen. Die willen wij samenbrengen. Naast een hoofdtentoonstelling in Het Nieuwe Instituut in Rotterdam zijn er lezingen, workshops en netwerkbijeenkomsten.”
Voor het volledige programma van de Solar Biennale, zie: The Solar Biennale
De Solar Biënnale is de eerste in zijn soort. Van Aubel: “Het zal heel opwindend zijn om al deze verschillende stemmen samen te zien komen, zoals architecten, wetenschappers en filosofen maar ook ingenieurs en fabrikanten. Maar er zullen er publieksvriendelijke manifestaties zijn, zoals een collectieve zonnegroet op het Museumplein of zonnewijzer door de stad die de tijd aangeven. Ook de verhalen van ‘gewone’ mensen die al volledig op zonne-energie leven komen aan bod. “Wat betekent dat voor hen? Hoe is hun relatie met hun leefomgeving verandert nu zij volledig van zonne-energie afhankelijk zijn? De zon speelt in een andere rol in verschillende landen en culturen. Wat voor soort zonne-ontwerp komt daar dan uit? Deze persoonlijke anekdotes zijn ook heel waardevol zijn voor ons verhaal.”
Egyptische zonnegod
”De zon levert in één uur genoeg energie om de hele aarde voor een jaar van energie te voorzien. Wij moeten dat alleen leren aanwenden. Dan is er voor iedereen genoeg.” De missie van Marjan van Aubel is helder. Het gebruik van het onbegrensde potentieel van zonne-energie beter benutten. “Wij kijken te veel naar beneden naar de aarde. Wij moeten juist omhoog kijken naar de zon.” De solar designer krijgt in haar missie bijval van Van Dongen, een modeontwerper die al meer dan tien jaar zonne-technologie integreert in kleding en textiel: “De gesprekken die wél over zonne-energie worden gevoerd, beperken zich meestal tot terugverdientijd en efficiëntie. Dat maakt het voor mensen moeilijk om zich op een persoonlijke of zelfs emotionele manier te verhouden tot zon als een energiebron.”
Precies in die lacune plaatsen deze twee Nederlandse ontwerpers zich. “Ontwerpers zijn in staat om die culturele laag aan technologie, in dit geval zonne-energie, toe te voegen, zodat het mensen het begrijpen en zich er verwant mee voelen”, aldus Van Aubel. Een innovatief ontwerp dat zij recentelijk lanceerde is Ra, een collectie van hangende glassculpturen met een verfijnd kleurpatroon van zonnecellen. De energie overdag die overdag wordt vergaard is ’s avonds zichtbaar in een geometrische ledstrip. De verwijzing van de lichtcollectie Ra naar de gelijknamige Egyptische zonnegod is geen toeval. “Net zoals glas-in-loodramen in kerken verhalen uit het verleden vertelden, vertelt deze lamp het verhaal van een post-fossiele toekomst waarin we ons wenden tot de kracht van de zon.”
Tafelpoot met usb
Ondanks hun gedeelde interesse en ontwerpvisie moesten Van Aubel en Van Dongen naar Sint-Petersburg afreizen om met elkaar kennis te maken. Tijdens een conferentie over de zon spraken zij elkaar voor het eerst onmiddellijk was er een klik – persoonlijk, ook niet onbelangrijker, maar vooral inhoudelijk. “Vanaf dat moment noemen we elkaar solar sisters”, aldus Van Aubel. Dat zij productontwerper is en Van Dongen mode en vooral textiel als uitgangspunt heeft, is slechts een detail. “Wij geloven allebei in samenwerking met de industrie, wetenschappers en vooral ook andere creatieven.”
Van Aubel volgde na de Rietveld Academie een master aan de prestigieuze Royal College of Art in Londen. Haar afstudeerproject in 2015 was de Current Table, een ingenieuze tafel met een glazen blad waarin zonnepanelen waren verwerkt. In de tafelpoot zat een usb-poort waarmee een smartphone kan worden opgeladen. In 2017 wordt ze door de organisatie van de prestigieuze kunstbeurs Art Basel/Design Miami verkozen tot ‘Emerging designer of the year’. Voor hoofdsponsor en kristalfabrikant Swarovski mag ze als prijs de Cyanometer ontwikkelen. Dit is een draagbaar kristal een zonnecel erin. Het kristal laadt zich overdag in de zon op en levert stroom aan een lamp die bestaat uit drie grote cirkels die een blauwachtig licht afgeven. Een ‘cyanometer’ is eigenlijk een instrument om het blauw van de lucht te meten.
‘Smart textiles’
Pauline van Dongen ontwikkelt sinds haar afstuderen aan de modeafdeling van Artez Academie in Arnhem in 2021 ‘smart textiles’, slimme stoffen en toepassingen waarin technologie is geïntegreerd. In 2013 kwam ze in het nieuws met Wearable Solar, jurken die door middel van zonnepanelen een telefoon op kunnen laden. Haar Intelligent Denim Jacket is vooral bedoeld ‘om de drager meer in het nu te laten leven’. Al langere tijd ontwikkelt ze Issho, een stoere jas voorzien van diverse sensoren die reageren op aanraking. Deze sensoren zetten vervolgens de aanraking om in subtiele strelingen over de rug met bewegende onderdelen die in schouder- en rugpartij van de jas zijn ingenaaid. “Ik zoek naar manieren waarop kleding intiemen en daarmee ook nieuwe waarde voor ons kan hebben. En niet alleen tussen jezelf en jouw kleding maar ook met elkaar of met de natuur.”
Tegelijkertijd heeft Van Dongen een scherp oog voor de beperkingen van de mode-industrie. “Kleding wordt gemaakt en gekocht om amper twee jaar mee te gaan. Dat staat haaks op mijn visie, waarin we juist zorgvuldig met grondstoffen en energiebronnen moeten omspringen. Dan zou ik dus alleen peperdure couture voor een niche-groep kunnen maken. Terwijl ik juist steeds kritischer ben geworden op dit soort excessen van een industrie die toch al zeer vervuilend is. Ik wil geen extreme luxe maken maar juist toegankelijke producten die mensen lange tijd willen dragen.”
World Expo Dubai
Om zich te verdiepen rondde Van Dongen de afgelopen vier jaar een promotieonderzoek af over ‘wearable technology & smart textiles’ aan de TU Eindhoven. Tegelijkertijd ontwikkelde zij een innovatief textiel waarin flexibele zonnestrips zijn verweven. Door de flexibiliteit en plooibaarheid biedt dit energieopwekkende textiel tal van nieuwe toepassingen, waaronder tenten, luifels, gordijnen en zelfs gevelarchitectuur. Met Tentech, een Nederlands bedrijf dat is gespecialiseerd in lichtgewicht bouwen, onderzoekt Van Dongen architectonische toepassingen van dit Suntex. “Daarbij kun je denken aan tijdelijke architectuur op festivals of noodopvang maar ook in de verduurzaming van oude gebouwen door een energie-opwekkende second skin op aan te brengen.”
Ook de productontwerper Van Aubel richt zich op steeds grootschalige projecten. Zo voorzag zij het Nederlandse Paviljoen op de World Expo in Dubai van een glazen dak met organic photo voltaic zonnepanelen. Deze vormen in langgerekte stroken een kleurrijk grafisch patroon vormen van blauw, oranje en rood. Bijzonder aan deze technologie is dat de ultradunne en flexibelle panelen opgerold in een koker naar Dubai werden sturen verscheept. “Daar worden ze tussen twee glaspanelen gelegd. De strips zijn van organisch materiaal en kunnen kan na afloop worden hergebruikt.”
Nieuwe rituelen
Wat Van Aubel aantrekt in deze architectonische toepassingen is dat de impact die zij kan maken. “Gebouwen met energieopwekkende daken of gevels wekken nu eenmaal meer stroom op dan een lamp.” Al ziet zij ook de potentie van consumentenproducten. Zo lanceerde onlangs de Sunne lamp. De lamp heeft geen snoeren of stekkers. Overdag haalt hij energie uit de zon; ’s avonds brengt hij zonlicht. “Waar in je huis je maar wilt, want in principe kun je de brandende lamp van de kabels halen, oppakken en overal neerzetten.” Een bijzondere functie is dat de lamp automatisch aangaat zodra de zon ondergaat, zodat er een natuurlijk overgang van daglicht naar kunstlicht wordt gecreëerd. Hoe lang de lamp brandt is afhankelijk van de hoeveel zon van de dag ervoor. “Op deze manier brengt de lamp ons weer in directe verbinding met de zon.”
Hoewel de twee ontwerpers al jaren tot innovatieve en creatieve voorhoede in de Nederland behoren op gebied van zonne-energie, hebben ze een ambivalente houding ten opzichte van technologie. Van Dongen. “Technologie moet dienstbaar aan onze de functie van het ontwerp. Het is feitelijk een materiaal waarmee wij werken.” Van Aubel vult aan: “Het is natuurlijk helemaal niet handig om zonnepanelen in een tafel te integreren, of in een jurk. Maar op deze manier gebruiken wij technologie om nieuwe reacties of gedrag uitlokken bij de gebruiker. Het gaat niet alleen om het opwekken van energie maar dat de drager van die jurk met zonnepanelen aan de overkant van de straat gaat lopen als daar de zon schijnt. Met dit soort nieuwe rituelen neemt ook het bewustzijn over het klimaat toe.”
Flexibele zonnestrips
Toch blijft het schipperen tussen ontwerpen en uitvinden. “Natuurlijk zoeken wij altijd naar de cutting edge technologie. Ik heb onlangs met een Japanse producent gewerkt met experimentele sferische zonnecellen, die als een decoratieve kraaltjes op bijvoorbeeld een rugzak kunnen worden genaaid. Met Suntex maak ik gebruik van een bestaande techniek van flexibele zonnestrips. Maar om deze strips met textiel te verweven moet de grenzen van wat mogelijk is met deze strips worden opgerekt.” Van Aubel, lachend: “Voor buitenstaanders kan het best nerdy zijn als wij over zonnepanelen praten.”
Lees hier meer over de Sunne lamp van Marjan Aubel: Marjan van Aubel lanceert lamp met zonnepanelen ‘Sunne’ op Kickstarter
Maar voor gebruikers moeten hun ontwerpen begrijpelijk blijven, benadrukt Van Aubel. “De potentie van zon moet worden aangewakkerd met projecten die verwondering en vreugde oproepen. Als je een lamp in je huis hangt die zijn eigen zonne-energie opwekt, laat je zien dat je gelooft in een schonere toekomst. En dat je bereid bent om je levensstijl daaraan aan te passen. Met onze ontwerpen geven wij invulling aan deze droom.”
