Weggeefactie: koffietafelboek ‘Wasted’ is ook handleiding voor circulair design

Tweederde van alle grondstoffen en voedingsmiddelen die we aan de aarde onttrekken wordt uiteindelijk afval. Het staat er bijna terloops in het boek Wasted. When trash becomes treasure. In dit helder en gestileerde boek – wellicht wat overgestileerd voor een boek over recyclen en circulair design – worden dertig internationale ontwerpstudio’s uitgelicht die recyclen en upcyclen als uitgangspunt hebben. Of eigenlijk zijn het dertig verschillende ontwerpmentaliteiten die worden beschreven aan de hand van korte interviews en volop beeldmateriaal. Prachtig beeldmateriaal dus.

Alternatieve productiesystemen

Een koffietafelboek lijkt wat overdreven voor producten van afval gaat. Alsof de zaken mooier moete worden voorgesteld dan ze eigenlijk zijn. Maar uiteindelijk werkt het juist ontzettend goed om volgens de show don’t tell-methode te laten zien dat afval inderdaad prima kan worden hergebruikt voor fraaie en originele producten.

Feitelijk zijn het niet alleen producten maar productiesystemen die zijn ontwikkeld door de  beschreven ontwerpstudio’s; waaronder de Nederlandse Dirk van der Kooij, Simone Post, Super Local en Sanne Visser, en in Nederland gevestigde Simón Ballen en Basse Sittgen. Soms wordt samengewerkt met de industrie, zoals Simone Post die prachtige vloerkleden vervaardigde voor Adidas van gerecyled sneakers uit de eigen fabriek. Dirk van der Kooij daarentegen werkt juist volledig autonoom. Hij zamelt afvalplastic van oude koelkasten en cd-hoesjes en smelt deze om er met een tot reusachtige 3D-printer verbouwde robotarm tafels, stoelen ne lampen van te vervaardigen. Van der Kooij is feitelijk zelf een mini-fabriekje.

Super Local: ziekenhuizen in Afrika

Malawi heeft nauwelijks een eigen maakindustrie. Bedrijven, instellingen en zelfs ziekenhuizen moeten daarom hun apparatuur importeren uit Europa, Amerika en Azië. Deze geïmporteerde apparatuur is vaak extreem duur, te complex of van slechte kwaliteit. Daarom staan veel ziekenhuizen in Malawi vol met vervallen apparatuur. In opdracht van het Malawische bedrijf Sakaramenta ontwikkelde Super Local een collectie ziekenhuisapparatuur, deels vervaardigd van afgedankte meubels en materialen. Hiervoor werd samengewerkt lokale handwerklieden, wat resulteerde in een onafhankelijk productiesysteem wat ziekenhuizen in Malawi voorziet van betaalbare producten met garantie en creëert tegelijkertijd banen en stimuleer hiermee de lokale economie. In Zanzibar werd een soortgelijke samenwerkingsproject voor het recyclen van glas opgezet.

Sanne Visser: menselijk haar als grondstof

Studio Sanne Visser is opgericht door de Nederlandse ontwerpster Sanne Visser, die na haar afstuderen aan de Willem de Kooning Academy in 2016 de masters Material Futures aan Central Saint Martins afrondde. Sindsdien woont en werkt ze in Londen. Kunnen we mensenhaarafval gebruiken om nieuwe materialen en ontwerpresultaten te creëren? Die vraag is het uitgangspunt van haar voortdurende onderzoeksproject The New Age of Trichology. Menselijk haar is een natuurlijke hulpbron die in de toekomst zal toenemen, aangezien de wereldbevolking snel toeneemt. Alleen al Groot-Brittannië ‘creëert’ jaarlijks ongeveer 6,5 miljoen kilo mensenhaarafval, dat meestal op de vuilnisbelt terechtkomt of langzaam in het milieu vervalt. Dit veroorzaakt verschillende problemen voor zowel het milieu als de menselijke gezondheid, waarbij giftige gassen vrijkomen en het afvoersysteem verstikt.

Mensenhaar heeft echter veel waardevolle eigenschappen; het heeft een hoge treksterkte, is thermisch isolerend, flexibel, olie-absorberend en is licht van gewicht. Visser maakte een reeks gebruiksvoorwerpen en gereedschappen die helpen bij het creëren van een systeem van verzameling tot en met de eindtoepassing van menselijk haar. Ze is hiervoor genomineerd voor verschillende prijzen, waaronder de New Material Award (2018) en haar werk was te zien in Textielmuseum (NL) en Museu del Disseny de Barcelona.

Simón Ballen: goud en glas

Simón Ballen Botero begon met een studie materiële techniek in Medellín, Colombia waar hij vandaan komt. Aansluitend studeerde hij aan de Design Academy Eindhoven. In al zijn projecten spelen ontmoetingen en samenwerkingen met andere mensen. Ballen besloot door zijn geboorteland te reizen en verhalen te verzamelen. Hij realiseerde zich dat hij door middel van goud de meerdere verhalen van Colombia door de geschiedenis heen kon vertellen; het pre-Colombiaanse tijdperk, de koloniale geschiedenis, de corruptie en het geweld tot aan de huidige conflicten met mijnbouw.

In een oude goudmijn ontdekte hij jagua, een zandachtig bijproduct waarvan lokaal onder meer bierflesjes worden gemaakt. Terug in Nederland creëerde hij in het Glasmuseum in Leerdam een mal om het Columbiaanse glas in te gieten. Dit resulteerde in een serie grove maar prachtige glasobjecten. Vervolgens ging hij terug naar het mijnstadje om daar kinderen het glasambacht te leren en ze een nieuw perspectief te geven.

• 

Upcyclen of vuilverbranding?

Het boek is onderverdeeld in vijf overzichtelijke hoofdstukken, samengesteld op basis van waar het afval vandaan komt en niet zo zeer wat je er mee kunt: Huiselijk, Industrieel, Mode, Voedsel en vervolgens een compleet hoofdstuk voor Plastic alleen. Wat werkt aan deze aanpak is dat naast de oplossing ook het probleem inzichtelijk wordt. Zo laat Wasted op een indringende manier dat afval ook afhangt van de locatie. Wat in Afrika nog zeer waardevol is en ook zo wordt gewaardeerd, gaat in onze Westerse landen linea recta naar de vuilverbranding.

Overbodig te zeggen dat dit boek een hoge urgentie heeft in het tijdperk van antropoceen. Niet alleen is de onstopbare hoeveelheid afval die dagelijks wordt geproduceerd een ondraaglijke last voor het milieu. Er komt een moment dat de grondstoffen uitgeput raken. Dat deze natuurlijke bronnen net zo zeldzaam worden als een oerbos of een wilde tomaat nu al zijn.

Wasted – When Trash Becomes Treasure. Auteur: Katie Treggiden. Uitgeverij Ludion. ISBN 9789493039384. 240p, € 35.90