Carlijn Kingma: “Mijn architectuur is een getekende taal”

“Een cartograaf van denkwerelden”. Zo noemt beeldend kunstenaar Carlijn Kingma zichzelf. Met een ouderwetse kroontjespen en Oost-Indische inkt voor een diep en haarscherp zwart maakt ze fijn gedetailleerde pentekeningen op papier vol levendige details.. Met fijne streken bouwt ze daarmee een fictieve wereld vol verwijzingen met de realiteit. Haar tekeningen of kaarten, zoals ze zelf zegt, zijn fantasievolle landschappen waarin ze de kijker meeneemt op reis langs de geschiedenissen en toekomstige scenario’s van grote thema’s van de mensheid, zoals de utopie, het kapitalisme en de moderniteit. Ze zijn vaak meer dan een meter hoog en breed.

De Babylonische Toren van de Moderniteit (2017)

Hoe ons centrale geloof in technologische vooruitgang wederom zorgt voor verwarring van spraak en hoe de rationele, kapitalistische samenleving als gevolg daarvan uiteenvalt in twee romantische reacties.
(Verhaal in samenwerking met architect Piet Vollaard en futuroloog Edwin Gardner.)

“Al eeuwenlang maken we kaarten om te navigeren door de wereld”, aldus Kingma. “Maar de wereld wordt steeds complexer. Daarom hebben we nieuwe kaarten nodig om te kunnen navigeren.” Als een cartograaf van de hedendaagse maatschappij verbeeldt zij de weg die wij als mensheid hebben afgelegd en schetst ze mogelijke vergezichten voor de toekomst. “Met kaarten kan ik complexe informatie organiseren op een overzichtelijke manier. In tegenstelling tot boeken kun je door mijn kaarten heel eenvoudig tussen verschillende tijden en onderwerpen navigeren.”

Vanaf 29 september is Kingma’s solotentoonstelling Architectuur van het onzichtbare te zien in Rijksmuseum Twente. Eerder had ze ook al een kleine een solo in het Gemeentemuseum Den Haag, de beloning voor het winnen van de New Babylon Award, de prijs voor het beste afstudeerwerk aan de TU Delft op het snijvlak van kunst en architectuur. Voor De Correspondent werkte ze anderhalf jaar aan één tekening, Het weefsel der mensheid. Deze is geplaatst bij een verhaal van Rutger – De meeste mensen deugen – Bregman. Een tour volgen ‘door’ deze kaart kan hier.

Architectuur, kunst en wetenschap

In Kingma’s tekeningen nemen gebouwen een belangrijke rol in; hetzij in de vorm van fictieve historische constructies als de Toren van Babel, hetzij als de gebouwde maatschappijvisies van bijvoorbeeld Rem Koolhaas. “Architectuur heeft als belangrijkste kwaliteit dat het een ruimtelijke verbeelding is, waarbij uiteenlopende begrippen en uitgangspunten tegelijkertijd en direct met elkaar kunnen worden verbonden, en dus niet lineair zoals in een boek. Dat maakt architectuur zo rijk.” Bovendien is architectuur de natuurlijke symbiose van kunst en wetenschap. “Kunst wil mystificeren, terwijl wetenschap altijd een zo helder en correct mogelijke weergave pretendeert. Architectuur communiceert ook helder en toegankelijk maar zit tegelijkertijd vol metaforen en symbolen.”

“Ik gebruik gebouwen, steden en landschappen in mijn tekeningen om te laten zien hoe de wereld er ook uit kan zien.”

Carlijn Kingma

Kingma is opgeleid als architect aan de TU Delft. Met architectuur die wordt gerealiseerd in beton, staal, glas en metaal, daar heeft ze niks mee. Voor Kingma is architectuur een taal vol metaforen. “Een deur sluit iets af, een drempel is een belemmering, een balkon een uitzichtpunt. Je kunt ook sferen en gevoelens oproepen met architectuur. Een lage, benauwde kelder of juist een open, lichte kamer met veel ramen” En met die taal schrijft ze niet maar tekent ze dus. ““Ik wil niet bouwen maar tekenen, om daarmee dezelfde verhalen te vertellen over de wereld. Ik gebruik gebouwen, steden en landschappen in mijn tekeningen om te laten zien hoe de wereld er ook uit kan zien. Of hoe je met een andere, fantasievolle blik naar de bestaande wereld kunt kijken.” 

Tovenarij van Archizoom en Piranesi

Haar minutieuze pentekeningen staan vol historische archetypes, zoals een kathedraal of een doolhof. Ook refereert ze aan kunsthistorische iconen als Dante’s Inferno of de apocalyps van Hiëronymus Bosch. De tekening The Babylonian Tower of Modernity is een plattegrond van het kapitalisme. In het midden van de inkttekening staat een interpretatie van de mythische Toren van Babel. Hoe hoger in de toren, hoe groter de economische macht. Op de grond staan de werktuigbouwkundigen, de motor van de productieketen. In de top heeft zich een groepje bankiers verzameld die als poppenmeesters iedereen aansturen. Links en rechts ervan zijn de twee politieke denkwijzen over kapitalisme in twee landschappen verbeeld. De instabiliteit van het kapitalistische systeem is verbeeld door een toren die onderstut wordt door palen, “een manifestatie van architectuur als metaforische taal”, aldus Kingma.

Een Geschiedenis van de Utopische Traditie (2016)

Een reis door de geschiedenis van de westerse utopische traditie, om te begrijpen hoe de wereld zich altijd heeft gevormd tussen onze angsten en verlangens.
(Verhaal in samenwerking met professor architectuur Robert Nottrot en schrijver en filosoof Patrick Healy.)

Het werk is duidelijk verwant aan Giovanni Piranesi (1720-1778), de Italiaanse kunstenaar die gesublimeerde tekeningen, etsen en gravures maakte van het klassieke Rome en zelfverzonnen architectuur uit de oudheid. “Ik heb onlangs een ets gekocht van Piranesi, mijn eerste kunstaankoop. Ik kan eindeloos kijken naar hoe hij planten, stenen of zelfs modder opbouwt. De structuren van oppervlaktes en materialen die hij nabootst met slechts één penstreek, dat is tovenarij.”

“Ik vind het fascinerend om het heden te analyseren aan de hand van toekomstscenario’s uit het verleden.”

Carlijn Kingma

Spolia van Verwachtingen (2017)

Een reis door een alternatief landschap van een hedendaagse metropool.
(Verhaal in samenwerking met Peter T. Lang, architectuurtheoreticus en geschiedkundige.)

Daarnaast zijn er meer eigentijdse invloeden, zoals de paper architecture van radicale collectieven uit de jaren zestig, zoals Archizoom en Superstudio, die experimenteerden met modulaire megastructuren en futuristische pop-up cities. “Ik vind het fascinerend om het heden te analyseren aan de hand van toekomstscenario’s uit het verleden. Wat moeten we doen om die utopieën uit de sixties te realiseren? Zijn ze nu wel haalbaar? Dat zijn razend interessante vragen die ons veel leren over de wereld van nu.” 

Carlijn Kingma. Architectuur van het onzichtbare. Vanaf 29 september in Rijksmuseum Twente.