Op 4 juni geeft de Raad voor Cultuur een advies aan minister Engelshoven van OCW over welke van de drie meedingende instellingen de jaarlijkse 1 miljoen euro krijgt om een Futurelab te starten. De kanshebbers worden volgens het journalistieke adagium van ‘wie wat waar’ gewikt en met plussen en minnen gewogen. Wordt het Waag?
WIE
Al lang voor Google of Hyves (voordat de jonkies, een soort polder-Facebook waar wél tieners op zaten). Nog langer voor influencers of big data. In een tijd dat privacy nog heel gewoon was, was Waag er al. Dat wil zeggen, toen keek oprichter en Zomergast Marleen Stikker al kritisch naar de zegeningen van het Internet (dat toen nog met een hoofdletter werd geschreven). Sindsdien heeft Waag zich met vijftig werknemers (!) ontpopt tot een waakhond van technologie, het internet in het bijzonder. Maar dan van het speelse en snuffelige soort. Al in 2019 lanceerde Waag het boek Het internet is stuk. Maar net zo makkelijk richt Waag zijn pijlen op de ontwerpwereld zelf, die immers “mede bijdraagt aan economische processen waar delen van de samenleving van worden buitengesloten”. Facebook, Google en Airbnb zijn tenslotte design driven bedrijven. Inmiddels variëren de interessegebieden van zorg, en bio-technologie tot big data en privacy, democratie maar ook ruimtevaart of de maker movement. Het is in eigen woorden “een instelling die opereert op het kruispunt van kunst, wetenschap en technologie en zich richt op de culturele impact van nieuwe technologieën”.
WAAR
Waag ontleent zijn aanspreektitel aan het gelijknamige monumentale gebouw in de Amsterdamse binnenstad. Inmiddels is dat het mothership voor een waaier aan activiteiten. Waag neemt daarbij verschillende rollen aan: denktank, onderzoekslaboratorium, organisator, curator, educatieve producent én populair-wetenschappelijk platform. Daarnaast heeft het een wijdvertakt netwerk in de kunsten, onderwijs, zorg, de Amsterdamse gemeente, de landelijke overheid en zelfs tot diep in de EU. Vanaf 2022 wordt het hele Waaggebouw bespeelt met een stevig publieksprogramma rondom maakcultuur, circulariteit en reparatie. Met FabLab, WetLab en TextileLab kunnen bezoekers kennis opdoen over technologie en ontwerp. En er komt een wisselende expositie van digitale kunst en Bio-art. Daarnaast wordt met het programma planet B uiteenlopende exposities en manifestaties activiteiten in verschillende allianties en op wisselende locaties uitgevoerd; gesprekken daarover worden gevoerd met het HEM, Into the Great Wide Open, NEMO en Lowlands.
WAT
Het is dit planet B dat het uitgangspunt wordt voor Futurelab. Onder de noemer Staying with the trouble is een breed programma opgetuigd, met als de kern oplossingsgerichte activiteiten over de grote problemen van deze tijd. Vier thema’s zijn daarbij dominant. Met Code wordt de toekomst van onze digitale samenleving verkent. Hoe kan digitalisering ons handelingsperspectief vergroten? Hoe ‘slim’ moet onze leefomgeving zijn? Hoe stuk is het internet en kunnen wij het nog repareren? Kortom, de aloude stokpaardjes van Waag. Make zoomt in op de toekomst van het maken en materialiteit in het FabLab en en het Wetlab, dat zich richt op life sciences. De vragen lopen uiteen van circulaire mode tot gen-technologie. Met Care, Learn & Remember – de naam zegt het al – laat Waag zich van zijn zachte, sociale kant zien. Wat worden de grote innovaties in zorg, onderwijs en erfgoed. Tot slot buigt Waag zich met Ecology over complexe systemen en de toekomst van onze planeet. De thema’s zoijn groots en meeslepend: antropoceen, klimaatverandering, de nieuwe mens en andere ‘nieuwe natuurfenomenen’.
PLUS + + + +
Geen ander instituut zit zo boven op urgente vraagstukken als internet, privacy, zorg en een bottom-up maakindustrie waarbij de consument in zijn eigen behoefte voorziet. Geen instituut ook dat zo veel en intensief samenwerkt met de meest uiteenlopende partijen – van politiek en bestuur tot universiteit of popfestival. Kenmerkend aan Waag is dat een kritische, bijna activistische houding wordt gecombineerd met een zoektocht naar praktische oplossingen. Hoewel de vragen soms afschrikwekkend geformuleerd zijn in hoogdravend jargon, is de uitwerking veelal concreet. Waag spreekt daarmee een divers publiek aan van wetenschappers en opiniemakers tot de gewone bezorgde burger. Is dat niet precies waar de minister om vroeg?
MIN – –
De kunst, cultuur en design zijn bij Waag soms wat ver naar de achtergrond verdrongen. Bovendien is het nog maar de vraag of Waag met zijn doorwrochte en activistische houding daadwerkelijk in staat is om de gewone man aan te spreken. Dat het Waaggebouw een spilfunctie krijgt, bevestigd dat Waag toch stevig is verankerd in de hoofdstad. Het risico bestaat dat het Futurelab dan niet dat beoogde nieuwe instituut worden maar de voortzetting van Waag met nieuwe financiële middelen? En is dat niet precies waar de minister níet om vroeg?
KORTOM
Waag is alomtegenwoordig. Terecht ook. Het is relevant, vernieuwend en stelt de juist vragen. Maar het is ook een instelling die al heel vaak aan de bal is. Waag zal zonder het predicaat Futurelab gewoon blijven bestaan en blijven doen wat het al deed. Dat maakt van Waag de voorspelbare keuze. Maar was de vraag niet juist om een spannend en nieuw instituut?